SPIS TREŚCI:
1. Czym jest niedoczynność tarczycy
2. Jakie są objawy niedoczynności tarczycy
3. Diagnostyka
4. Leczenie niedoczynności
5. Jak powinien wyglądać jadłospis w niedoczynności tarczycy
6. Aktywność fizyczna a niedoczynność tarczycy
1. Czym jest niedoczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy to stan kliniczny będący wynikiem niedostatecznej ilości hormonów gruczołu tarczowego. Tarczyca produkuje głównie tyroksynę (T4) i trójjodotyroninę (T3). T3 jest bardziej aktywną wersją i powstaje głównie z T4. Niedoczynność może mieć charakter pierwotny lub wtórny.
Pierwotna niedoczynność tarczycy związana jest z nieprawidłową pracą samego gruczołu, jego niewydolnością lub uszkodzeniem. Z kolei wtórna wynika z niedoboru TSH, czyli hormonu wytwarzanego przez przysadkę mózgową, który dociera do receptorów tarczycy i pobudza ją do pracy. Najczęstszą przyczyną pierwotnej niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto.
To schorzenie będące wynikiem nieprawidłowej pracy układu odpornościowego, w którym dochodzi do wytworzenia przeciwciał skierowanych przeciwko tyreoperoksydazie (enzym biorący udział w syntezie tyroksyny) i tyreoglobulinie (stanowi ona magazyn hormonów w gruczole tarczycowym). Aby ocenić czy niedoczynność jest związana z chorobą Hashimoto, dokonuje się pomiaru anty-TPO, czyli poziomu przeciwciał. Chorobie tej towarzyszy stan zapalny. Pierwotna niedoczynność może być także spowodowana uszkodzeniem polekowym, np. w trakcie leczenia jodem radioaktywnym lub amiodaronem – lekiem antyarytmicznym zawierającym wysoką dawkę jodu. Niezależnie od przyczyny objawy kliniczne są takie same.
2. Jakie są objawy niedoczynności tarczycy
Jako główne objawy niedoczynności tarczycy należy wymienić:
– spadek tempa podstawowej przemiany materii, który prowadzi do przyrostu masy ciała,
– obniżoną ciepłotę ciała,
– zaburzenia koncentracji i pamięci,
– osłabienie siły mięśniowej,
– trudności z oddychaniem wynikające z osłabienia mięśni górnych dróg oddechowych,
– wzrost stężenia cholesterolu frakcji LDL,
– anemię,
– zaparcia,
– suchą, chłodną skórę,
– zachrypnięty głos,
– utratę włosów,
– żołto-pomarańczowe zabarwienie skóry wynikające z zaburzenia przekształcania karotenu do witaminy A,
– mlekotok u kobiet, powiększenie piersi u mężczyzn.
Powyższe objawy są niejednoznaczne i nie można postawić diagnozy wyłącznie na ich podstawie. Konieczne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych.
3. Diagnostyka
Niezbędne w diagnostyce niedoczynności tarczycy jest zbadanie poziomów TSH, FT4 (wolna tyroksyna) i FT3 (wolna trójjodotyronina). Poziom FT4 jest obniżony, FT3 z reguły pozostaje w normie. W pierwotnej niedoczynności obserwujemy zwykle podwyższony poziom TSH, we wtórnej – obniżony.
Dodatkowo wykonanie testu na obecność przeciwciał anty-TPO (przeciwciała skierowane przeciwko tyreoperoksydazie) pozwala stwierdzić, czy ma się do czynienia z chorobą Hashimoto. Można wykonać także badania pomocnicze, np. pomiar stężenia triglicerydów, cholesterolu LDL, jak również morfologię w celu oceny występowania anemii.
Badania w kierunku niedoczynności tarczycy warto przeprowadzić przed planowaną ciążą, jeżeli w rodzinie kobiety występowały przypadki zaburzeń funkcjonowania tarczycy oraz w przypadku, kiedy kobieta cierpi na choroby autoimmunologiczne, w których organizm wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko własnym tkankom (np. cukrzyca typu 1). Badanie poziomu TSH przeprowadza się także pomiędzy 4 a 8 tygodniem ciąży. Zawsze należy pamiętać, że to lekarz stawia diagnozę.
4. Leczenie niedoczynności
Leczenie jawnej niedoczynności tarczycy w większości przypadków opiera się na dożywotnim stosowaniu syntetycznej lewotyroksyny. Zażywa się ją najczęściej rano na czczo, minimum 30 minut przed pierwszym posiłkiem. Należy pamiętać, aby pierwszy posiłek po zażyciu leku nie był bogaty w błonnik i wapń, ponieważ wysoka zawartość tych składników może zaburzać wchłanianie. Skuteczność leczenia pierwotnej niedoczynności ocenia się na podstawie stężenia TSH w surowicy od 4 do 6 tygodni po rozpoczęciu przyjmowania określonej dawki tyroksyny. W przypadku niedoczynności wtórnej wyznacznikiem dobrze dobranej dawki jest stężenie FT4.
5. Jak powinien wyglądać jadłospis w niedoczynności tarczycy
Jadłospis w niedoczynności tarczycy powinien być odpowiednio zbilansowany pod względem kaloryczności, należy wziąć pod uwagę, że przed rozpoczęciem skutecznego leczenia tempo podstawowej przemiany materii jest nieco niższe. Powinien być konstruowany zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia, przy czym szczególny nacisk kładzie się na dostarczenie z żywnością odpowiednich dawek żelaza, witaminy B12, cynku oraz selenu. Wchłanianie żelaza oraz witaminy B12 z jelit w przypadku niedoczynności tarczycy może być zaburzone, w związku z czym należy zwiększyć podaż tych składników.
Bardzo istotne jest także dostarczanie odpowiedniej ilości białka, które po pierwsze działa stymulująco na tempo przemiany materii, po drugie jest źródłem tyrozyny (aminokwas) niezbędnej do syntezy tyroksyny. W codziennej diecie należy więc uwzględnić przynajmniej 3 porcje nabiału, najlepiej w postaci fermentowanych produktów mlecznych, białych serów.
Najwięcej energii powinny dostarczać węglowodany o niskim IG, dlatego niezwykle ważne jest, aby uwzględniać w jadłospisie grube kasze, ziarna oraz pełnoziarniste pieczywo jako doskonałe źródła magnezu i cynku. W diecie powinny pojawiać się również nierafinowane oleje roślinne, awokado oraz pestki i nasiona. Nienasycone kwasy tłuszczowe ułatwiają przekształcania FT4 do aktywnej biologicznie FT3 w wątrobie oraz korzystnie wpływają na profil lipidowy, który w niedoczynności tarczycy jest zazwyczaj zaburzony. W odniesieniu do aktualnych źródeł naukowych diety eliminacyjne (np. eliminacja glutenu) nie mają swojego uzasadnienia u większości pacjentów. Poniżej przedstawiamy przykładowy jadłospis.
Śniadanie: jajecznica na parze ze świeżym szczypiorkiem, kromka białego pieczywa, świeży sok z pomarańczy.
II Śniadanie: koktajl na bazie kefiru z borówkami amerykańskimi i cynamonem.
Obiad: duszona pierś z indyka, kasza gryczana, surówka z pomidorów z dodatkiem oleju lnianego.
Podwieczorek: domowe lody bananowo-miętowe, pestki dyni.
Kolacja: zapiekanka z brązowego ryżu z brokułem i mozzarellą.
6. Aktywność fizyczna a niedoczynność tarczycy
Regularna aktywność fizyczna może poprawiać funkcjonowanie tarczycy. Potwierdza to przeprowadzone w Indiach kilka lat temu badanie, w którym wzięło udział 20 pacjentów leczonych z powodu niedoczynności tarczycy. 10 spośród nich podejmowało aktywność fizyczną (minimum 1 h dziennie). Po 3 miesiącach w grupie osób ćwiczących zaobserwowano znaczny spadek stężenia TSH i wzrost wydzielania T3 i T4, co świadczy o lepszej pracy tarczycy bez zwiększania dawki leku. W grupie kontrolnej nie wykazano zmian. Należy zaznaczyć, że były to ćwiczenia o umiarkowanej intensywności (na poziomie 70% tętna maksymalnego).
Nie wszystkie badania udowadniają wpływ aktywności fizycznej na stężenie hormonów tarczycy. Jednak ze względu na wiele innych korzyści zdrowotnych codzienna aktywność fizyczna na poziomie tlenowym jest zalecana każdemu z nas, osoby z niedoczynnością tarczycy nie są tutaj wyjątkiem.
Bibliografia
Ponichtera A., Borowiak E., Choroby tarczycy jako poważny problem w Polsce, „Problemy Pielęgniarstwa” 2008, 16(1–2), 192–198.
Bansal A. et al., The effect of regular physical exercise on the thyroid function of treated hypothyroid patients: An interventional study at a tertiary care center in Bastar region of India, „Archives of Medical Science” 2015, 3, 244–246.
Sultan S., Rashed L., Effect of low kalorie diet and excercise on thyroid hormones and lepton levels, „The Medical Journal of Cairo University” 2009, 77(1), 33–39.
Thor P., Podstawy patofizjologii człowieka, Kraków 2009.