Tkanka tłuszczowa – balast czy ważny narząd?
Większość z nas chce pozbyć się tkanki tłuszczowej. Wierzymy, że przynosi nam same szkody. To jednak tylko po części prawda – szkodliwy jest jej nadmiar, spowodowany najczęściej nieodpowiednim trybem życia. Pewien jej poziom jest absolutnie niezbędny do prawidłowej pracy organizmu. Jakie zatem pełni funkcje poza magazynowaniem energii?
SPIS TREŚCI:
1. Adipocyt – komórka tłuszczowa
2. Brązowa tkanka tłuszczowa (BAT)
3. Biała tkanka tłuszczowa (WAT)
4. Funkcje białej tkanki tłuszczowej
5. Ile tkanki tłuszczowej potrzebujesz?
6. Skutki zbyt niskiego poziomu tkanki tłuszczowej
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Adipocyt – komórka tłuszczowa
Adipocyt jest podstawową jednostką strukturalną tkanki tłuszczowej. Wyróżnia się dwa rodzaje. Adipocyty białe wyspecjalizowane są w magazynowaniu skondensowanej energii. Tkanka, którą tworzą, nazywana jest białą tkanką tłuszczową. Drugim rodzajem komórek tłuszczowych są adipocyty brązowe. Charakteryzują się one obecnością licznych mitochondriów, dzięki czemu mają zdolność przekształcania energii chemicznej w energię cieplną. Komórki te wchodzą w skład brązowej tkanki tłuszczowej.
2. Brązowa tkanka tłuszczowa (BAT)
Nazywana jest również beżową tkanką tłuszczową, jej nazwa związana jest z obecnością licznych mitochondriów oraz rozbudowaną siecią naczyń krwionośnych, które nadają jej ciemny kolor. Odgrywa istotną rolę w procesach termoregulacji – włączona jest w proces termogenezy indukowanej zimnem i posiłkiem, a także odpowiedź związaną z gorączką. Badany jest także jej wpływ na regulację metabolizmu tłuszczów i glukozy. Do niedawna sądzono, że jest ona obecna jedynie u dzieci. Dziś wiadomo, że również dorośli posiadają brązową tkankę tłuszczową umiejscowioną w okolicy nadłopatkowej, śródpiersiu i szyi.
3. Biała tkanka tłuszczowa (WAT)
Zbudowana jest z komórek tłuszczowych o dużych wakuolach, zdolnych do magazynowania energii. W zależności od umiejscowienia w organizmie dzielimy ją na podskórną – znajdującą się głównie w okolicach brzusznej, pośladkowej i udowej, oraz trzewną – rozmieszczoną w okolicach śródpiersiowej i śródbrzusznej. Zbyt duża akumulacja trzewnej tkanki tłuszczowej jest dla organizmu szczególnie niebezpieczna, gdyż wiąże się ze zwiększeniem ryzyka wystąpienia wielu chorób, m.in. hiperlipidemii, cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego czy zespołu metabolicznego.
Wzrost ilości tkanki tłuszczowej odbywa się w dwóch mechanizmach – hiperplazji i hipertrofii. Hiperplazja to powstawanie nowych komórek tłuszczowych. Hipertrofia natomiast polega na magazynowaniu kwasów tłuszczowych w istniejących już adipocytach. Wzmożona hipertrofia komórek tłuszczowych prowadzi do dysfunkcji ich czynności wydzielniczych oraz sprzyja gromadzeniu się w nich substancji o działaniu toksycznym.
4. Funkcje białej tkanki tłuszczowej
Głównymi funkcjami WAT jest magazynowanie i uwalnianie energii. Biała tkanka tłuszczowa ma za zadanie dostarczenie organizmowi energii w okresie głodzenia. Pozyskiwanie energii z tłuszczu nosi nazwę lipolizy. Proces ten zapoczątkowywany jest przez działanie enzymów takich jak: adrenalina, noradrenalina, glukagon i adrenokortykotropina. Produktami tego procesu są wolne kwasy tłuszczowe i glicerol. Kwasy tłuszczowe mogą być wykorzystywane jako źródło energii w tkankach. Glicerol natomiast dociera do wątroby, gdzie uczestniczy w procesach glukoneogenezy lub glikolizy (odpowiednio budowy lub rozkładu glukozy).
Warto jednak zauważyć, że lipoliza nie zawsze jednoznacznie wiąże się ze zmniejszeniem ilości tkanki tłuszczowej. Proces lipolizy hamowany jest przez insulinę. U osób otyłych, u których występuje insulinooporność, mamy do czynienia ze wzmożoną lipolizą. W krwiobiegu tych osób znajduje się bardzo duża ilość wolnych kwasów tłuszczowych, które jeszcze bardziej zmniejszają czułość tkanek na insulinę oraz powodują pogorszenie wychwytu glukozy przez komórki mięśniowe.
Tkanka tłuszczowa jest największym i najważniejszym narządem endokrynnym w organizmie człowieka. Adipocyty produkują liczne hormony oraz inne substancje, które noszą wspólną nazwę adipokin. Substancje te mają za zadanie przesyłać sygnały z tkanki tłuszczowej do innych narządów i układów – ośrodkowego układu nerwowego, układu sercowo-naczyniowego, wątroby oraz mięśni.
Najważniejsze i najbardziej znane adipokiny to leptyna, adiponektyna, rezystyna, wisfatyna oraz waspina. Biorą one udział w procesach takich jak regulacja pragnienia i sytości, metabolizm glukozy oraz lipidów, odpowiedź immunologiczna, kształtowanie kości czy wzrost. Mają także wpływ na rozwój nadciśnienia, miażdżycy, a także zaburzeń odżywiania.
Adipokiny i ich różnorodne funkcje pełnione w organizmie nie są nam do końca znane. Wciąż prowadzone są liczne badania mające na celu poznanie tych procesów i wykorzystanie ich w terapii zaburzeń metabolicznych.
5. Ile tkanki tłuszczowej potrzebujesz?
Tkanka tłuszczowa pełni tak wiele rozmaitych funkcji, że nie trudno domyślić się, iż ciało zupełnie jej pozbawione nie mogłoby utrzymać się przy życiu. Oprócz tłuszczu zapasowego, który stanowi dla organizmu rezerwę energii, wyróżniamy także tłuszcz zasadniczy. Otacza on narządy – serce, wątrobę, nerki, izoluje je oraz chroni przed uszkodzeniami. Wchodzi także
w skład błon komórkowych, osłonek włókien nerwowych, szpiku kostnego oraz mózgu. U zdrowego mężczyzny stanowi około 3% masy ciała. U kobiet tłuszcz zasadniczy gromadzi się także w piersiach i wokół bioder. Zapewnia on równowagę hormonalną, bierze udział w produkcji estrogenu oraz przekształcaniu jego nieaktywnej formy w formę aktywną. Tłuszcz ten stanowi dodatkowe 5–9% masy ciała kobiety. Obniżenie jego poziomu prowadzi m.in. do zaburzeń miesiączkowania.
Minimalny poziom tkanki tłuszczowej, warunkujący prawidłowe funkcjonowanie organizmu wynosi 5% dla mężczyzn oraz 12% dla kobiet. Należy jednak zauważyć, że tak niskie poziomy odnoszą się jedynie do osób uprawiających zawodowo sport. Optymalna zawartość tkanki tłuszczowej u przeciętnego dorosłego, związana z najniższym ryzykiem dla zdrowia, wynosi 13–18% dla mężczyzn oraz 18–25% dla kobiet.
6. Skutki zbyt niskiego poziomu tkanki tłuszczowej
Największym niebezpieczeństwem związanym z bardzo niską zawartością tkanki tłuszczowej u kobiet są zaburzenia hormonalne. Graniczna wartość, poniżej której mogą zacząć się problemy hormonalne, jest indywidualna dla każdej kobiety i mieści się w zakresie 15–20%. Spadek zawartości tkanki tłuszczowej poniżej tego progu oraz występowanie dodatkowych czynników takich jak bardzo niskie spożycie kilokalorii oraz intensywny wysiłek fizyczny powodują zmniejszenie wydzielania gonadoliberyny. Pod wpływem zmniejszenia jej ilości przysadka mózgowa redukuje poziom wydzielania hormonu luteinizującego oraz hormonu folikulotropowego. Te substancje wpływają z kolei na funkcję wydzielniczą jajników. Ich niedobór skutkuje zmniejszeniem produkcji estrogenów i progesteronu, czego wynikiem jest zatrzymanie cyklu miesiączkowego. Ze względu na to, iż niski poziom tkanki tłuszczowej w znaczny sposób wpływa na metabolizm hormonów płciowych, jej niedobór jest związany ze znacznym zmniejszeniem szans kobiety na zajście w ciążę.
Bardzo niski poziom tkanki tłuszczowej jest szkodliwy nie tylko dla kobiet. Badania przeprowadzone wśród zawodowych zapaśników oraz biegaczy wykazały, iż taki stan może mieć również wpływ na gospodarkę hormonalną u mężczyzn. U zawodników o poziomie tkanki tłuszczowej poniżej 5% zaobserwowano obniżony poziom testosteronu. Skutkowało to znacznym zmniejszeniem ilości wytwarzanego nasienia, osłabieniem libido oraz aktywności seksualnej. Warto zauważyć, że zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn równowaga hormonalna, a wraz z nią prawidłowe funkcjonowanie organizmu, zostaje przywrócone w momencie, gdy ilość tkanki tłuszczowej osiągnie prawidłowy poziom.
Jak widać, tkanki tłuszczowej nie można postrzegać jedynie jako zbędnego balastu. Oczywiście jej nadmiar ma zdecydowanie niekorzystny wpływ na nasz organizm i prowadzi do rozwoju wielu chorób, jednak skutki jej niedoboru są równie szkodliwe. Dlatego tak ważne jest, abyśmy zadbali o jej prawidłowy poziom.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Harms M., Seale P., Brown and beige fat: development, function and therapeutic potential, „Nature Medicine” 2013, 19, 1252–1263
Ronti T., Lupatelli G., The endocrine function of adipose tissue: an update, „Clinical Endocrinology” 2006, 64(4), 355–365.
Siemińska L., Tkanka tłuszczowa. Patofizjologia, rozmieszczenie, różnice płciowe oraz znaczenie w procesach zapalnych i nowotworowych, „Endokrynologia Polska" 2007, 58(4), 330–342.
Lohman T.G., Basic concepts in body composition assessment, Advanced in Body Composition Assessment, Champaign 1992.
