Tymianek – właściwości i zastosowanie
Tymianek jest powszechnie znaną w Polsce rośliną, cenioną przede wszystkim za swoje walory kulinarne – to niezwykle aromatyczne ziele potrafi wzbogacić smak wielu dań. Co ciekawe, tymianek ma też wiele właściwości leczniczych, które znane są już od starożytności. Najczęściej wykorzystuje się go w kuchni oraz jako składnik ziołowych leków, mieszanek czy kosmetyków.
SPIS TREŚCI:
1. Tymianek – charakterystyka
2. Tymianek – właściwości lecznicze
3. Przeciwwskazania
4. Tymianek w kuchni
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Tymianek – charakterystyka
Tymianek właściwy (Thymus vulgaris L.), znany też pod nazwą macierzanka zwyczajna, pochodzi z rejonów śródziemnomorskich, gdzie rośnie dziko. Jego nazwa wywodzi się od greckiego słowa thymon, co znaczy „odważny”. Jest półkrzewem dorastającym do wysokości 25–40 cm. Uprawia się go w wielu regionach świata, w tym w Polsce. Jego charakterystyczny przyjemny zapach jest szczególnie silny przy roztarciu. Ma niewielkie szarozielone liście, owłosioną łodygę i drobne różowe kwiaty.
Tymianek z powodzeniem może być hodowany w ogrodach na grządkach oraz w doniczkach. Ziele najlepiej zbierać w słoneczne i bezdeszczowe dni, gdyż wtedy roślina charakteryzuje się najwyższą zawartością olejku eterycznego. W warunkach domowych roślinę można suszyć zawieszoną w pęczkach w suchym i przewiewnym pomieszczeniu lub zamrozić. Ususzone liście najlepiej przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniku, w suchym i chłodnym miejscu. Świeże liście z kolei można trzymać w lodówce, najlepiej owinięte wilgotnym ręcznikiem papierowym.
Tymianek zawiera ok. 2,5% olejku eterycznego, któremu zawdzięcza swoje właściwości sensoryczne oraz zdrowotne. Składnikami aktywnymi olejku są m.in. tymol, karwakrol, borneol, p-cymen oraz linalol. Innymi ważnymi składnikami o leczniczym działaniu są kwasy fenolowe, triterpeny, garbniki oraz flawonoidy. Tymianek zawiera również witaminy (A, C, E, K i witaminy z grupy B) oraz składniki mineralne.
2. Tymianek – właściwości lecznicze
Lecznicze właściwości tymianku znane i stosowane były już w starożytności. Jako roślina lecznicza został wymieniony w papirusie Ebersa (staroegipskim poradniku medycznym). W Egipcie używano go do mumifikacji zwłok oraz jako kadzidło. Grecy wykorzystywali go do leczenia chorób płuc oraz chorób wenerycznych, natomiast starożytni Rzymianie leczyli nim padaczkę, kaszel czy rwę kulszową. Ceniono również miód tymiankowy.
Obecnie w ziołolecznictwie tymianek stosowany jest przede wszystkim w leczeniu chorób górnych i dolnych dróg oddechowych. Olejek tymiankowy zwiększa wydzielanie śluzu, ułatwia odkrztuszanie i zmniejsza nasilenie kaszlu – napar może być pomocny przy suchym kaszlu. Roślina wykorzystywana jest także do łagodzenia chrypki, przy zapaleniu gardła czy bólu zatok. Dzięki swoim właściwościom jest składnikiem wielu preparatów na kaszel, m.in. syropów, tabletek czy leków do inhalacji. Napar z tymianku wykazuje też właściwości rozgrzewające, a inhalacja z jego użyciem pomoże pozbyć się wydzieliny z nosa, będzie więc dobrym wsparciem w infekcji.
Tymianek korzystnie wpływa także na pracę układu pokarmowego, działa wiatropędnie i rozkurczająco, dlatego warto m.in. dodawać go jako przyprawę do tłustych, ciężkostrawnych dań. Ziele można stosować w celu poprawy apetytu. Napar może być stosowany w uporczywych biegunkach, ponadto działa uspokajająco i ułatwia zasypianie. Olejek tymiankowy jest składnikiem preparatów rozgrzewających stosowanych na bóle mięśniowe, stawowe czy reumatyczne oraz nerwobóle. Ponadto dzięki dużej zawartości polifenoli tymianek wykazuje działanie antyoksydacyjne. Co ciekawe, roślina znalazła swoje zastosowanie również w stomatologii – ze względu na właściwości antybakteryjne, przeciwzapalne oraz ściągające jest składnikiem preparatów do płukania jamy ustnej oraz past do zębów. Dobrze sprawdzi się również w przypadku stanów zapalnych jamy ustnej.
Tymianek jest także wykorzystywany w kosmetyce. Jego właściwości antybakteryjne pomagają w walce z trądzikiem. Dodatkowo ziele wykazuje działanie łagodzące i lekko ściągające, dzięki czemu nadaje się do pielęgnacji cery wrażliwej. Płukanki z tymianku natomiast dobrze sprawdzą się w przypadku problemów z łupieżem lub przetłuszczaniem się włosów.
Aby przygotować napar z tymianku, wystarczy 2 łyżki suszonego ziela zalać szklanką wrzącej wody. Następnie należy odstawić na 15 minut do zaparzenia i odcedzić. Taki napar można stosować, by poprawić trawienie lub płukać jamę ustną i gardło, np. w przebiegu infekcji.
3. Przeciwwskazania
Tymianek ma wiele zalet, jednak nie wszyscy mogą korzystać z jego dobroczynnych właściwości. Kobiety w ciąży nie powinny stosować olejku tymiankowego lub bardzo dużych ilości tymianku, gdyż może on stymulować skurcze macicy. Z olejku nie powinny również korzystać małe dzieci oraz osoby cierpiące na nadciśnienie. Duże dawki rośliny bądź intensywne inhalacje mogą wywołać nudności, wymioty lub bóle głowy. W postaci przyprawy tymianek jest jednak bezpieczny zarówno dla dzieci, kobiet w ciąży, jak i kobiet karmiących. Warto natomiast pamiętać, że składnik ten może wywołać reakcję alergiczną.
4. Tymianek w kuchni
Mocny i charakterystyczny smak oraz zapach sprawiają, że tymianek chętnie jest wykorzystywany w kuchni. Często używa się go w daniach kuchni francuskiej, włoskiej czy hiszpańskiej. Doskonale komponuje się z potrawami mięsnymi (głównie z dziczyzny i drobiu), używa się go również do przyprawiania dań rybnych i z owoców morza (dobrze niweluje morski zapach), gulaszy, dań z grilla czy potraw z roślin strączkowych. Sprawdza się też w marynatach i jako składnik sosów.
Tymianek doskonale komponuje się z natką pietruszki, cebulą i czosnkiem. Nie poleca się łączenia go z majerankiem czy estragonem ze względu na intensywność zapachu. Przyprawę najlepiej dodawać pod koniec gotowania, aby zachować jak najwięcej aromatu oraz zapobiec stratom składników odżywczych. Tymianek znajdziemy w wielu mieszankach ziołowych, m.in. ziołach prowansalskich i bouquet garnis (francuski bukiet przypraw składający się z natki pietruszki, liści laurowych i tymianku). Co ciekawe, doskonale sprawdzi się też jako składnik deserów. Tymianek bywa również wykorzystywana do aromatyzowania alkoholi – wódek i ziołowych likierów.
Bibliografia
Ambroziak M., Stanowska M., Sikorska-Zimny K., Tymianek – roślina o wielu zastosowaniach, „Innowacje w Pielęgniarstwie i Naukach o Zdrowiu” 2020, 1, 5.
Brzegowy M., Tymianek – charakterystyka, właściwości i zastosowanie. Na co pomoże? , doz.pl/czytelnia/a16163-Tymianek__charakterystyka_wlasciwosci_i_zastosowanie._Na_co_pomoze (03.07.2023).
Kędzia A. et al., Aktywność olejku tymiankowego (Oleum Thymi) wobec bakterii tlenowych, „Postępy Fitoterapii” 2012, 2, 7–71.
Skowroń K., Tymianek. Jego wartości i właściwości nie tylko w kuchni, dietetycy.org.pl/tymianek-roslina-nie-tylko-do-kuchni/ (03.07.2023).
