Celiakia
W sklepach spożywczych coraz częściej pojawiają się działy ze zdrową żywnością, w których można znaleźć naturalne bezglutenowe produkty dla osób z celiakią. Historia tego schorzenia sięga jednak czasów starożytnych, kiedy to wraz z rozwojem rolnictwa i wprowadzaniem nowych gatunków zbóż pojawiły się pierwsze sygnały wskazujące na występowanie celiakii. Początkowo była nazywana niedożywieniem z przewlekłą biegunką, z biegiem czasu stała się jednak powszechną chorobą związaną z odżywianiem. Czym tak naprawdę jest celiakia i co należy zrobić, aby złagodzić jej objawy?
SPIS TREŚCI:
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Celiakia (nazywana też chorobą trzewną) jest schorzeniem o charakterze autoimmunologicznym i wiąże się z upośledzonym trawieniem glutenu, które wynika z predyspozycji genetycznych.
Gluten jest zaliczany do protein roślinnych, gdyż występuje w ziarnach zbóż. Istotą tego problemu jest nadwrażliwość na jedną z głównych frakcji tego białka, czyli prolaminy. Gluten znajduje się w kilku rodzajach zbóż, dlatego celiakia może dotyczyć paru odmian zbóż równocześnie:
– jęczmień – hordeina;
– owies – awenina;
– pszenica – gliadyna;
– żyto – sekalina.
Choroba trzewna jest postrzegana głównie jako problem wieku dziecięcego. Okazuje się jednak, że może rozwijać się w każdym wieku (głównie między 30. a 55. rokiem życia). Co więcej, występuje dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Mechanizm jest często utajony i nie daje widocznych symptomów.
Przyjmuje się również, że maksymalnie 40% wszystkich potwierdzonych przypadków celiakii dotyczy jej klasycznej postaci. Najczęściej występuje ukryta postać choroby trzewnej. Mówi się również, że niektóre choroby metaboliczne – jak cukrzyca typu I, reumatoidalne zapalenie stawów czy toczeń rumieniowaty, zwiększają ryzyko zachorowania na celiakię.
Objawy można podzielić na dwie grupy – trzewne, czyli pochodzące z układu pokarmowego, oraz pozajelitowe. Obraz kliniczny pacjenta z celiakią jest ściśle związany z postacią choroby oraz wiekiem osoby chorej. Wyróżnia się cztery główne typy celiakii.
Celiakia klasyczna, czyli jawna lub aktywna postać choroby trzewnej, charakteryzuje się najbardziej typowymi objawami związanymi z zaburzonym wchłanianiem. Mowa tu o bólu brzucha, biegunkach, powiększeniu obwodu brzucha, spadku masy ciała oraz zahamowaniu jej przyrostu po podaniu glutenu, wzdęciach oraz niedokrwistości czy osteoporozy.
Postać niema, czy też ubogoobjawowa, w przeciwieństwie do wcześniej wspomnianej postaci jawnej nie posiada charakterystycznych objawów związanych z zaburzonym wchłanianiem. Jednak występują symptomy wskazujące na zmiany błony śluzowej jelita. Dodatkowo chorzy mogą mieć problemy z tolerancją laktozy i sacharozy, niedokrwistością oraz obniżonym poziomem wapnia z wcześnie rozwijającą się osteoporozą. Ten rodzaj celiakii jest najczęściej diagnozowany u cukrzyków i innych osób z problemami układu immunologicznego.
Celiakia latentna, zwana częściej ukrytą, występuje przede wszystkim u starszych dzieci oraz dorosłych, u których w młodszym wieku potwierdzono celiakię. Jednak dzięki diecie bezglutenowej objawy zostały zatrzymane bądź całkowicie wyeliminowane. Co więc prowadzi do nawrotu celiakii? Niektóre czynniki ryzyka, jak ciąża, operacja, długotrwały stres bądź zakażenia układu pokarmowego.
Ostatnim rodzajem jest postać potencjalna, w przypadku której nie występują objawy kliniczne. Celiakię stwierdza się na podstawie występowania typowych dla choroby trzewnej przeciwciał.
Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną i poza symptomami ze strony przewodu pokarmowego wywołuje wiele innych objawów. Mowa tu między innymi o hipoplazji szkliwa czy próchnicy zębów, chorobie Duhringa (zmiany skórne), problemach dotyczących układu hormonalnego (np. hipogonadyzm, choroba Addisona, niedoczynność przytarczyc), zaburzeniach hematologicznych (niedokrwistość czy skaza małopłytkowa).
Inne objawy to wyraźny spadek siły mięśniowej, awitaminoza, zaburzenia w budowie narządu wzroku oraz symptomy ze strony układu nerwowego – ataksja, migreny, miopatia czy nawet padaczka. Lekarze niejednokrotnie potwierdzają częstsze występowanie zaburzeń psychicznych (np. depresji) oraz problemów w obrębie układu rozrodczego (np. brak miesiączek, niepłodność) w grupie osób z celiakią.
W przypadku dzieci celiakia jest o wiele łatwiejsza do wykrycia. Dlaczego? Produkty zawierające ten rodzaj białka są wprowadzane do diety dziecka stopniowo, co pozwala na szybkie wychwycenie przyczyny dolegliwości. Co więcej, w obrazie klinicznym u dziecka celiakia daje klasyczne objawy – pojawiają się biegunki, wymioty i utrudnione trawienie.
Choroba u dzieci objawia się także powiększonym brzuchem, nadmiernie opuszczonymi ramionami i pośladkami, a także bladym kolorem skóry.
Wykrycie celiakii u osób dorosłych okazuje się nieco problematyczne, chociażby ze względu na występowanie różnych postaci tej choroby. Jednak opracowano kilka metod pozwalających na odpowiednią diagnozę i różnicowanie celiakii z innymi jednostkami chorobowymi.
Podstawowym badaniem jest analiza serologiczna polegająca na wykryciu przeciwciał i enzymów świadczących o rozwoju choroby trzewnej. Bardzo istotne jest, by nie stosować diety eliminacyjnej bez konsultacji z lekarzem przed wykonaniem badań serologicznych. W takiej sytuacji może dojść do spadku poziomu przeciwciał i w efekcie do postawienia błędnej diagnozy. Niekiedy dla potwierdzenia diagnozy należy wykonać badanie genetyczne wykrywające obecność specyficznych antygenów.
Inną równie skuteczną metodą jest biopsja, czyli badanie histopatologiczne. Z jelita pacjenta zostaje pobrany fragment, który następnie poddaje się analizie. Specjaliści starają się ocenić uzyskany materiał badawczy, biorąc pod uwagę takie kryteria jak obecność kosmków jelitowych czy występowanie stanu zapalnego w obrębie błony śluzowej przewodu pokarmowego.
Według wytycznych ESPGHAN kolejnym elementem diagnostycznym (wykorzystywanym zwłaszcza u dzieci, które nie mają objawów klinicznych, ale należą do grupy ryzyka wystąpienia celiakii) jest badanie genetyczne (HLA DQ2/DQ8). Jeśli jego wynik jest negatywny, można uznać, że choroba nie występuje, i na tym etapie diagnostyka może zostać zakończona. W przypadku wyniku dodatniego rozszerza się diagnostykę w pierwszej kolejności o badanie przeciwciał, a następnie biopsję.
Ostatnim rodzajem badań jest typowa diagnostyka laboratoryjna, w skład której wchodzą:
– morfologia krwi;
– badanie moczu;
– analiza biochemiczna poziomu elektrolitów, białka, witamin z grupy B oraz D i E;
– próby wątrobowe.
Oczywiście aby zdiagnozować celiakię, muszą zostać spełnione konkretne kryteria potwierdzające, że obecny stan chorego jest wywołany właśnie przez tę chorobę.
Kryteria diagnostyczne:
– minimum 2 z 3 przeciwciał kojarzonych z chorobą trzewną,
– typowe odstępstwa morfologiczne w błonie śluzowej jelita cienkiego,
– stopniowa degradacja i zanikanie przeciwciał na skutek zastosowania diety bezglutenowej.
Warto również pamiętać, że badania diagnostyczne powinny być wykonywane jedynie u osób niestosujących diety bezglutenowej, w przeciwnym wypadku wyniki mogą być niewiarygodne i istnieje możliwość wystąpienia błędów pomiarowych.
Niestety choroba trzewna jest na tyle trudnym schorzeniem, że współczesna medycyna do tej pory nie opracowała skutecznych preparatów terapeutycznych. Można wręcz stwierdzić, że farmakoterapia jest praktycznie bezradna wobec celiakii – niekiedy lekarze zalecają stosowanie preparatów witaminowych i elektrolitów w celu uzupełnienia występujących niedoborów. Czasami wykorzystywane są również leki sterydowe, których celem jest złagodzenie stanu zapalnego, a także środki poprawiające wchłanianie wody.
Okazuje się więc, że jedynym i skutecznym sposobem na pozbycie się objawów celiakii jest dieta pozbawiona źródeł glutenu. Odpowiednie zbilansowanie diety może okazać się trudne, ponieważ zboża lub ich śladowe ilości znajdują się w większości artykułów spożywczych. Niezbędne jest uważne czytanie etykiet w czasie zakupów – osoby z celiakią powinny kupować produkty oznaczone symbolem przekreślonego kłosa. Tylko wtedy mają pewność, że produkt nie zawiera glutenu.
Dodatkowo najlepiej zrezygnować z produktów zawierających owies – większość artykułów spożywczych bazujących na tym zbożu jest zanieczyszczona innymi ziarnami. Należy wybierać produkty naturalne i pełnowartościowe.
Dieta bezglutenowa powinna być stosowana jedynie pod kontrolą dietetyka bądź specjalisty. U osób niemających problemów z trawieniem glutenu może spowodować niedobory żywieniowe oraz zaburzenia metaboliczne, które doprowadzą do pogorszenia stanu zdrowia.
Istnieje kilkadziesiąt jednostek chorób dietozależnych. Choroby te powstają w wyniku nieprawidłowego odżywiania i niewystarczającej aktywności fizycznej – innymi słowy, są możliwe do uniknięcia, jeśli dbamy o zdrowy styl życia. Do najczęściej występujących zaliczamy cukrzycę typu II, otyłość, nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, niektóre nowotwory, zapalenia jelit, alergie. Te choroby dotyczą coraz liczniejszego grona ludzi i wymagają zmiany nawyków żywieniowych. Często jest to pierwszy krok podejmowany przez specjalistów. Należy wyeliminować źródło problemu (poprawić dietę, wdrożyć aktywność fizyczną, zadbać o higienę snu czy zredukować źródła stresu), czasem na wczesnym etapie choroby np. cukrzycy, jest to jedyna i wystarczająca metoda terapeutyczna.Niestety w przypadku schorzenia istniejącego już długi czas, może okazać się niewystarczająca. Wówczas dieta stanowi doskonały fundament pod leczenie farmakologiczne prowadzone przez lekarzy.
W stanie chorobowym gospodarka energetyczna organizmu może ulegać zmianom. W zależności od schorzenia zapotrzebowanie na poszczególne składniki również może się zwiększać lub zmniejszać. Podczas opracowywania diet klinicznych, inaczej leczniczych bierzemy pod uwagę wszystkie te zmienne. Uwzględniamy schorzenia, przewlekłe leczenie, zalecenia lekarskie, wyniki badań, co pozwala na lepsze dopasowanie jadłospisu do potrzeb organizmu. W zależności od rodzaju problemu dobieramy składniki diety, ustalamy bilans energii, makro i mikroskładników, aby jak najlepiej zaspokoić zapotrzebowanie organizmu.
W dietach klinicznych zwracamy baczną uwagę na odpowiednie do potrzeb ustalenie proporcji makroskładników: białka, tłuszczu i węglowodanów. Mogą one podlegać wahaniom i w kontekście problemów zdrowotnych i wymagać modyfikacji.
niskotłuszczowe
wysokobiałkowe
lekkostrawne
wysokobłonnikowe
bezglutenowe
to doskonały sposób na:
być stosowana w chorobach:
Plan żywieniowy bazuje na łatwo dostępnych nisko przetworzonych produktach,z uwzględnieniem sezonowości warzyw i owoców.
Zawsze bierzemy po uwagę preferencje podopiecznego, a w razie potrzeby mamy do dyspozycji wymienniki produktów.
Mamy na uwadze komfort użytkowników diety, więc dostosowujemy plany do ich możliwości kulinarnych, czasu pracy i czasu na przygotowanie posiłków.
Dieta kliniczna to świetny sposób na zapewnienie organizmowi energii i sił do walki z chorobą.
Stwarzamy optymalne warunki, dostarczamy do organizmu wszystkich niezbędnych składników, zapobiegamy niedoborom lub wyrównujemy istniejące, zwiększamy komfort trawienny.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Parol D., Glutenowa paranoja, damianparol.com/glutenowa-paranoja/ (16.04.2020).
Stępień M., Bogdański P., Nadwrażliwość na gluten – fakty i kontrowersje, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2013, 4, 183–191.
Szajewska H., Postępy w żywieniu i gastroenterologii w 2011 roku, „Medycyna Praktyczna – Pediatria” 2012, 1, 12–18.
Ścibor K. et al., Nietolerancja glutenu problemem zdrowotnym XXI wieku, „Journal of Clinical Healthcare” 2015, 1, 18–24.
Wojtasik A., Gluten – wróg czy przyjaciel?, ncez.pl/abc-zywienia-/fakty-i-mity/gluten---wrog-czy-przyjaciel- (16.04.2020).
