Choroby wątroby w starszym wieku – prewencja, dieta, wskazówki
Wątroba pełni w organizmie wiele istotnych funkcji, by zapewnić mu prawidłowe funkcjonowanie. Dbanie o ten narząd powinno być priorytetem, ale niestety często jest narażana na działanie czynników, które jej szkodzą. Niewłaściwe dbanie o wątrobę może doprowadzić do wielu chorób. Warto wiedzieć, co wpływa negatywnie na funkcjonowanie tego narządu, a także poznać czynniki, które mogą sprzyjać jej regeneracji.
SPIS TREŚCI:
2. Czynniki uszkadzające wątrobę
3. Czynniki regenerujące wątrobę
4. Najczęstsze choroby wątroby w wieku starszym
5. Jak zadbać o wątrobę – wskazówki
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Funkcje wątroby
Wątroba jest największym gruczołem znajdującym się w ciele człowieka. U kobiet waży ok. 1,3 kg a u mężczyzn – 1,5 kg. Położona jest pod przeponą, w prawym podżebrzu. Pełni wiele funkcji istotnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Do funkcji wątroby należą:
– detoksykacja, czyli zamiana pobranych z krwi różnych substancji trujących (np. alkoholu, amoniaku) w związki nieszkodliwe,
– metabolizm leków,
– wytwarzanie żółci, która jest potrzebna do wchłaniania tłuszczów i może być magazynowana w pęcherzyku żółciowym,
– udział w przemianie materii,
– magazynowanie krwi,
– regulacja stężenia glukozy we krwi, gdyż przyjmuje krew z jelit, do której zostały wchłonięte aminokwasy i cukry,
– magazynowanie zapasów witamin – A, D, z grupy B,
synteza i magazynowanie białek,
– produkcja protrombiny i fibrynogenu, czyli substancji niezbędnych do prawidłowego krzepnięcia krwi,
– produkcja heparyny, czyli czynnika rozrzedzającego krew,
– udział w termoregulacji, czyli dostosowywaniu temperatury, by nie doprowadzić do przegrzania lub wychłodzenia organizmu,
– udział w procesach odpornościowych – wątroba zawiera specjalne komórki (makrofagi), które odpowiadają za usuwanie szkodliwych cząstek docierających do niej wraz z krwią. Na kolejnym etapie wytwarzane są cytokiny, które biorą udział w odpowiedzi układu odpornościowego.
2. Czynniki uszkadzające wątrobę
Wątroba jest narażona na działanie czynników, które mogą mieć negatywny wpływ na jej funkcjonowanie. Do czynników uszkadzających hepatocyty (komórki wątroby) należą alkohol, leki, wirusy, toksyny.
Alkohol
W 2019 r. średnie spożycie czystego alkoholu na jednego Polaka wynosiło 9,78 l. W największej ilości spożywane było piwo, następnie wyroby spirytusowe a na końcu – wino i miody pitne. Z roku na rok spożycie alkoholu w Polsce wzrasta. W ciągu ostatnich 20 lat mieszkańcy Polski, Norwegii i Izraela zwiększyli spożycie alkoholu o ponad 25%. Nadmierne picie alkoholu jest piątą najczęstszą przyczyną zgonów i niepełnosprawności na świecie.
Jednym z narządów narażonych na szkodliwe działanie alkoholu jest wątroba. Zatrucie organizmu nawet małymi dawkami alkoholu spożywanymi regularnie może spowodować uszkodzenie tego narządu, a zmiany mogą być nieodwracalne i prowadzić do marskości, stłuszczenia lub zapalenia wątroby. Kobiety są bardziej narażone na niekorzystne działanie alkoholu i uszkodzenie wątroby może u nich przebiegać szybciej. Najlepiej unikać alkoholu niezależnie od wieku i płci.
Leki
Niektóre leki, podobnie jak alkohol, mogą spowodować uszkodzenie wątroby, gdyż to właśnie w niej zachodzi proces detoksykacji. Powszechnie stosowanym lekiem o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym jest paracetamol. Jego przedawkowanie prowadzi do uszkodzenia wątroby, dlatego należy go stosować zgodnie z zaleceniami lekarza lub informacjami podanymi na ulotce.
Wirusy
Wirusy i inne patogeny mogą prowadzić do różnych chorób wątroby, w tym wirusowego zapalenia wątroby. Wirusowym zapaleniem wątroby typu B można zarazić się u dentysty, tatuażysty czy kosmetyczki, jeżeli narzędzia nie są odpowiednio sterylizowane. W przypadku wirusowego zapalenia typu A do zakażenia dochodzi najczęściej przez skażoną wodę lub żywność. Profilaktycznie można wykonać szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i typu B.
Toksyny
Toksyny, które mogą uszkadzać wątrobę, to m.in. pleśnie czy metale ciężkie. Jeśli na produkcie widoczna jest pleśń, należy go wyrzucić w całości. Odkrojenie kawałka z widoczną zmianą nie jest dobrym pomysłem, gdyż zarodniki pleśni znajdują się już w całym produkcie. Zjedzenie spleśniałego produktu może wywołać szybką reakcję organizmu i dolegliwości żołądkowo-jelitowe, a długofalowe spożywanie takich produktów będzie narażało wątrobę i inne narządy na uszkodzenie.
Do zachowania zdrowia i prawidłowego funkcjonowania organizmu potrzebna jest zdrowa wątroba. Warto o nią zadbać i unikać czynników, które jej szkodzą.
3. Czynniki regenerujące wątrobę
Priorytetem jest dbanie o wątrobę, by jak najlepiej spełniała swoje funkcje. Fitoterapia, czyli ziołolecznictwo, może być przydatna zarówno w leczeniu, jak i zapobieganiu chorobom wątroby. Należy pamiętać, że włączenie ziół powinno być skonsultowane z lekarzem, gdyż niektóre z nich mogą wchodzić w interakcje z lekami i zamiast pomóc, mogą zaszkodzić. Regenerację i pracę wątroby mogą wspomóc kurkuma, rokitnik, ostropest plamisty.
Kurkuma
Kłącze kurkumy wykorzystywane jest w kuchni głównie ze względu na walory smakowe, a także intensywny żółty barwnik nadający kolor potrawom. Kurkuma zawiera substancję zwaną kurkuminą, która wykazuje działanie prozdrowotne i ochronne w stosunku do komórek wątroby. Badania przeprowadzone przez S. Li i wsp. w 2021 r. na zwierzętach (brojlerach) wykazały, że kurkuma może chronić wątrobę przed zatruciem aflatoksynami (produkowanymi przez grzyby z rodzaju Aspergillus np. na zbożach, orzechach czy przyprawach). Dodatkowo kurkumina łagodzi uszkodzenia wątroby w przebiegu niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby i spowalnia postęp choroby (R. Afrin i wsp. 2017). Dodatkowo kurkuma wpływa korzystanie na produkcję i wydzielanie żółci.
Rokitnik
Rokitnik zwyczajny ma działanie przeciwutleniające i wpływa na metabolizm ksenobiotyków (substancji pochodzących ze środowiska, których organizm sam nie wytwarza, np. leków) w wątrobie. Wykazuje także działanie prewencyjne w przypadku chorób nowotworowych, w tym nowotworu wątroby, dzięki zawartości kwasów fenolowych i flawonoidów (R. Guo i wsp. 2017).
Ostropest plamisty
Owoc ostropestu zawiera flawonolignany (w tym silimarol), które są silnymi przeciwutleniaczami. Ich zadaniem jest hamowanie starzenia się komórek, zapobieganie nowotworom, chorobom wątroby – w tym marskości, stłuszczeniu i uszkodzeniu – spowodowanym przez wirusy, bakterie, leki i alkohol.
4. Najczęstsze choroby wątroby w wieku starszym
Niealkoholowe stłuszczenie wątroby
Na występowanie niealkoholowego stłuszczenia wątroby narażone są osoby z otyłością, cukrzycą typu 2, hiperlipidemią i zespołem metabolicznym. Najczęściej stwierdza się tę chorobę u osób między 40. a 60. rokiem życia, ale odnotowuje się ją we wszystkich grupach wiekowych. Istnieje silny związek między nadmierną masą ciała a wystąpieniem niealkoholowego stłuszczenia wątroby, dlatego bardzo ważne jest zadbanie o prawidłową masę ciała.
Polekowe uszkodzenie wątroby
Szczególna predyspozycja do uszkodzenia wątroby przez leki obserwowana jest u osób starszych. Jej powodem mogą być zaburzenia w procesie metabolizmu leków w organizmie i nawet po przyjęciu dawki zalecanej może wystąpić takie działanie niepożądane. Do uszkodzenia tego narządu może dojść u każdego niezależnie od wieku, jeśli zostanie przekroczona dawka uznana za toksyczną. Najczęstszą przyczyną uszkodzenia wątroby są leki przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze (w tym antybiotyki), leki psychotropowe i neurologiczne oraz leki immunomodulacyjne, a w ostatnich latach także zioła i suplementy diety. Osoby starsze często mogą nie zdawać sobie sprawy z tego, że niektóre zioła i suplementy diety wdrożone bez konsultacji z lekarzem mogą spowodować poważne konsekwencje zdrowotne.
Marskość wątroby
Marskość wątroby jest nieodwracalnym stanem uszkodzenia wątroby, który zagraża życiu. W ciągu 5 lat u 20% osób z poalkoholową marskością wątroby lub po zakażeniu HCV dochodzi do rozwoju raka wątrobowokomórkowego (P. Nahon i wsp. 2010). Leczenie opiera się na zindywidualizowanej farmakoterapii, wyeliminowaniu alkoholu i wprowadzeniu odpowiedniej diety. Nie ma możliwości, by całkowicie wyleczyć marskość wątroby, a w zaawansowanym stadium choroby konieczny jest przeszczep.
5. Jak zadbać o wątrobę – wskazówki
1. Utrzymywać prawidłową masę ciała – unormowanie masy ciała jest korzystne dla zdrowia i pozwala uniknąć wielu chorób przewlekłych, w tym chorób wątroby. Redukcja masy ciała większa niż 5% pozwala na zmniejszenie stłuszczenia wątroby.
2. Wyeliminować lub zmniejszyć spożycie alkoholu – nawet małe dawki alkoholu są toksyczne dla wątroby, a przyjmowanie go regularnie w większych ilościach może prowadzić do powstania chorób tego narządu, ale nie tylko.
3. Unikać nadmiernego przyjmowania leków przeciwbólowych, suplementów diety i ziół – przyjmowanie leków, suplementów i ziół należy skonsultować z lekarzem, gdyż nieświadomie można pogorszyć stan swojego zdrowia i doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia wątroby.
4. Nie jeść spleśniałych produktów – zawierają aflatoksyny, które uszkadzają wątrobę i wykazują działanie rakotwórcze.
5. Zadbać o urozmaicony i zbilansowany jadłospis – stawiać na produkty jak najmniej przetworzone i sezonowe, które będą dostarczały do organizmu wiele cennych składników odżywczych.
6. Unikać restrykcyjnych diet – zbyt duże restrykcje żywieniowe mogą powodować niedobory witamin i składników mineralnych. Warto skonsultować się z dietetykiem w celu ułożenia zbilansowanego planu żywieniowego dostosowanego do stanu zdrowia.
7. Unikać smażenia potraw – wątroba po tłustych i ciężkich potrawach będzie bardziej obciążona, dlatego warto wprowadzić do diety inne sposoby obróbki kulinarnej, jak gotowanie w wodzie, na parze, duszenie, grillowanie czy pieczenie.
8. Wprowadzić aktywność fizyczną – warto włączyć ruch do swojego życia, gdyż wpływa on korzystnie na zdrowie, także wątroby – obniża aktywność enzymów wątrobowych u osób z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby.
Zmiana stylu życia poprzez wprowadzenie zdrowej i zbilansowanej diety obfitującej w produkty nieprzetworzone, włączenie aktywności fizycznej dostosowanej do wieku i możliwości (np. spacery), a także wyeliminowanie alkoholu i nienadużywanie różnego rodzaju leków i suplementów diety pozwolą lepiej funkcjonować wątrobie, a dzięki temu całemu organizmowi.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Afrin R. et al., Curcumin ameliorates liver damage and progression of NASH in NASH-HCC mouse model possibly by modulating HMGB1-NF-κB translocation, „International Immunopharmacology” 2017, 44, 174–182.
Guo R. et al., Comparative assessment of phytochemical profiles, antioxidant and antiproliferative activities of sea buckthorn (Hippophae rhamnoides L.) berries, „Food Chemistry” 2017, 221, 997–1003.
Kania M., Baraniak J., Właściwości lecznicze roślin przyprawowych na przykładzie ostryżu długiego, „Postępy Fitoterapii” 2015, 16(2), 102–106.
Kargulewicz A. et al., Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – etiopatogeneza, epidemiologia, leczenie, „Nowiny Lekarskie” 2010, 79(5), 410–418.
Li S. et al., Curcumin protects against Aflatoxin B1-induced liver injury in broilers via the modulation of long non-coding RNA expression, „Ecotoxicology and Environmental Safety” 2021, 15, 208.
Maheshwari D.T. et al., Antioxidant and hepatoprotective activities of phenolic rich fraction of seabuckthorn (Hippophae rhamnoides L.) leaves, „Food and Chemical Toxicology” 2011, 49, 2422–2428.
Nahon P. et al., Hepatic iron overload and risk of hepatocellular carcinoma in cirrhosis, „Gastroentérologie Clinique et Biologique” 2010, 34, 1–7.
Różański H., Fitoterapia chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego, espz.pl/materialy/hepar.pdf (26.08.2021).
Ulanowska K. et al., Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides L.) jako źródło związków o aktywności przeciwnowotworowej i radioprotekcyjnej, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2018, 72, 240–252.
Launch of OECD report on Tackling Harmful Alcohol Use, oecd.org/els/health-systems/launch-of-oecd-report-on-tackling-harmful-alcohol-use.htm (24.08.2021).
Tomasiewicz K. et al., Rekomendacje dotyczące postępowania w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby, „Clinical and Experimental Hepatology” 2018, 4(3), 1.
Statystki na stronie parpa.pl/index.php/badania-i-informacje-statystyczne/statystyki (24.08.2021).
