Wpływ mikroplastiku na organizm człowieka – jak go ograniczyć
Plastik stał się wszechobecnym elementem współczesnego świata, lecz jego nadprodukcja i niewłaściwa utylizacja niosą za sobą poważne zagrożenia dla środowiska i zdrowia. Mikroplastik, drobne cząsteczki plastiku, przenika do ekosystemów i trafia do organizmu człowieka wraz z wodą, pożywieniem i wdychanym powietrzem. Szacuje się, że w ciągu tygodnia człowiek spożywa średnio ilość plastiku, która odpowiada wielkości karty kredytowej (WWF 2019). Choć wpływ tych cząsteczek na zdrowie nie jest jeszcze w pełni poznany, badacze sugerują ich potencjalnie szkodliwe oddziaływanie na organizm. Konieczne wydaje się więc poszukiwanie skutecznych rozwiązań minimalizujących ekspozycję na ten surowiec.
SPIS TREŚCI:
1. Jak plastik dostaje się do organizmu człowieka
2. Jak spożycie plastiku wpływa na zdrowie człowieka
3. Czy ekspozycja na mikroplastik zwiększa ryzyko nowotworów
4. Jak uniknąć ekspozycji na mikroplastik
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Jak plastik dostaje się do organizmu człowieka
Mikroplastik, czyli drobne cząsteczki plastiku o średnicy poniżej 5 mm, jest obecny w niemal każdym elemencie środowiska i nieświadomie trafia do organizmów ludzi w wyniku działania wielu różnych czynników.
Spożywanie zanieczyszczonej żywności i wody
Jednym z głównych źródeł plastiku w organizmie jest skażona żywność. Mikroplastik wykryto w rybach, owocach morza, soli kuchennej, ryżu, a także w produktach roślinnych, takich jak owoce i warzywa, które mogą pochłaniać cząsteczki plastiku z gleby i wody. Dodatkowo surowiec ten może przedostawać się do jedzenia poprzez opakowania i naczynia jednorazowe, np. butelki na wodę.
Wdychanie mikroplastiku z powietrza
Mikroplastik unosi się w powietrzu i może być wdychany wraz z pyłem. Źródłem tych zanieczyszczeń są syntetyczne tkaniny, opony samochodowe, ścierające się plastikowe powierzchnie i spaliny. W zamkniętych pomieszczeniach mikroplastik pochodzi głównie z kurzu domowego, mebli i dywanów wykonanych z tworzyw sztucznych.
Kontakt ze skórą i błonami śluzowymi
Chociaż skóra stanowi barierę ochronną, mikroplastik może przenikać do organizmu poprzez drobne uszkodzenia naskórka lub przez błony śluzowe, np. podczas używania kosmetyków zawierających mikrocząsteczki plastiku (np. peelingów, past do zębów).
Plastik w produktach codziennego użytku
Wiele przedmiotów codziennego użytku stanowi źródło mikroplastiku, który może przenikać do organizmu. Do głównych źródeł tego zanieczyszczenia należą:
– plastikowe pojemniki na żywność (szczególnie podgrzewane w mikrofalówce),
– jednorazowe naczynia i sztućce,
– folie spożywcze,
– ubrania z włókien syntetycznych (np. poliester, nylon),
– torby plastikowe,
– filtry papierosowe (J.M. Moita Neto, E.A.D. Silva 2023).
Choć ilości mikroplastiku w każdym pojedynczym przypadku mogą być niewielkie, jego wszechobecność może prowadzić do stopniowej kumulacji tego zanieczyszczenia w organizmie, co może wiązać się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi.
2. Jak spożycie plastiku wpływa na zdrowie człowieka
Spożycie plastiku, zwłaszcza w postaci mikrocząsteczek, może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, chociaż pełny zakres jego wpływu na organizm człowieka nie został jeszcze w pełni zrozumiany. Badania wskazują, że może oddziaływać na zdrowie na kilku poziomach.
Układ hormonalny
Mikroplastik zawiera liczne związki chemiczne, w tym bisfenol A (BPA) oraz ftalany, które wykazują działanie endokrynnie czynne i mogą prowadzić do zaburzeń gospodarki hormonalnej. Ich obecność w organizmie może zakłócać prawidłowy rozwój, funkcjonowanie układu rozrodczego, a także płodność zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
Badania wskazują, że ekspozycja na te związki może przyczyniać się do nieprawidłowego funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka-gonady, co z kolei może prowadzić do obniżenia jakości nasienia, zaburzeń owulacji, a nawet zwiększonego ryzyka niepłodności (L.N. Vandenberg, D. Luthi, D.A. Quinerly 2017). Ponadto długotrwała kumulacja tych substancji w organizmie może sprzyjać rozwojowi chorób endokrynologicznych, np. niedoczynności tarczycy (J. Zhang i wsp. 2024).
Układ odpornościowy
Mikroplastik może negatywnie oddziaływać na układ odpornościowy i przyczyniać się do zaburzeń jego funkcjonowania. Wnikające do organizmu drobne cząsteczki tego surowca mogą być rozpoznawane przez układ immunologiczny jako obce substancje i prowadzić do aktywacji mechanizmów obronnych, a w efekcie – do przewlekłego stanu zapalnego (W. Yang i wsp. 2022).
Ponadto mikroplastik może stanowić nośnik dla patogenów i toksycznych substancji chemicznych, które dodatkowo obciążają układ odpornościowy. Badania wskazują, że jego obecność w organizmie może zaburzać równowagę cytokin, białek odpowiedzialnych za regulację odpowiedzi immunologicznej, co może prowadzić do nadreaktywności układu odpornościowego lub jego osłabienia (W. Yang i wsp. 2022). W konsekwencji organizm staje się bardziej podatny na choroby zapalne, alergie oraz przewlekłe schorzenia o podłożu autoimmunologicznym.
Układ pokarmowy
Mikroplastik może również negatywnie wpływać na funkcjonowanie układu pokarmowego – zaburzać procesy trawienne i wchłaniania składników odżywczych. Jego drobne cząsteczki mogą podrażniać błonę śluzową jelit oraz prowadzić do mikrouszkodzeń nabłonka, które zwiększają jego przepuszczalność. W konsekwencji dochodzi do osłabienia bariery jelitowej i w jego następstwie do przenikania do krwiobiegu toksyn, patogenów i innych szkodliwych substancji (C.E. Sofield, R.S. Anderton, A.M. Gorecki 2024).
Istotnym aspektem wpływu mikroplastiku na układ trawienny jest również jego oddziaływanie na mikrobiotę jelitową, czyli złożony ekosystem mikroorganizmów odgrywający kluczową rolę w trawieniu, syntezie witamin, regulacji odporności oraz funkcjonowaniu osi jelita-mózg. Badacze sugerują, że mikroplastik może powodować dysbiozę, czyli zaburzać równowagę mikrobioty, prowadząc do spadku liczebności pożytecznych bakterii takich jak Lactobacillus i Bifidobacterium oraz wzrostu populacji drobnoustrojów patogennych (J. Demarquoy 2024).
Tego rodzaju zmiany mogą skutkować nie tylko problemami trawiennymi, jak wzdęcia czy bóle brzucha, ale również wpływać na ogólny stan zdrowia, w tym na funkcje neurologiczne i psychiczne. Coraz więcej badań wskazuje na powiązania między stanem mikrobioty jelitowej a ryzykiem rozwoju depresji, lęków oraz chorób neurodegeneracyjnych, co sugeruje, że długotrwała ekspozycja na mikroplastik może mieć poważniejsze konsekwencje, niż dotychczas przypuszczano (P. Tiwari i wsp. 2023).
3. Czy ekspozycja na mikroplastik zwiększa ryzyko nowotworów
Długotrwała ekspozycja na mikroplastik i zawarte w nim toksyczne związki, takie jak bisfenol A (BPA), ftalany czy metale ciężkie, może zwiększać ryzyko rozwoju nowotworów. Cząsteczki mikroplastiku mogą kumulować się w organizmie, zwłaszcza w układzie pokarmowym, wątrobie i nerkach, prowadząc do przewlekłego stanu zapalnego, stresu oksydacyjnego i uszkodzeń komórek – czynników sprzyjających procesom nowotworowym.
Szczególnie narażone są komórki nabłonka jelit, które mają bezpośredni kontakt z połykanymi cząstkami plastiku. Mikroplastik może także przenikać do krwiobiegu i osadzać się w narządach wewnętrznych, gdzie jego długotrwała obecność może sprzyjać rozwojowi zmian nowotworowych. Choć wpływ mikroplastiku na ryzyko raka wciąż jest badany, coraz więcej dowodów wskazuje na jego potencjalnie szkodliwe oddziaływanie (S. Goswami i wsp. 2024).
4. Jak uniknąć ekspozycji na mikroplastik
Choć całkowite uniknięcie ekspozycji na mikroplastik jest niemal niemożliwe, istnieje szereg prostych i skutecznych sposobów, które pozwalają na jej znaczące ograniczenie. Wprowadzenie kilku drobnych zmian nie wymaga dużego wysiłku, a może pomóc w zmniejszeniu narażenia na szkodliwe cząsteczki plastiku.
1. Pij wodę ze szklanych butelek.
2. Unikaj plastikowych opakowań – przechowuj żywność w szkle lub stali nierdzewnej.
3. Nie podgrzewaj jedzenia w plastiku – wysokie temperatury uwalniają więcej szkodliwych substancji.
4. Wybieraj naturalne tkaniny – ubrania z poliestru i nylonu podczas prania uwalniają mikroplastik.
5. Regularnie odkurzaj i wietrz mieszkanie.
6. Używaj worków filtrujących do prania syntetycznych ubrań.
7. Unikaj kosmetyków z mikroplastikiem – sprawdzaj skład peelingów, past do zębów i żeli pod prysznic. Mikroplastik kryje się pod nazwami takimi jak polietylen (PE), polipropylen (PP), politereftalan etylenu (PET), polimetakrylan metylu (PMMA), nylon, poliakrylany, polistyren (PS) czy polichlorek winylu (PVC).
8. Zrezygnuj z jednorazowych naczyń.
9. Filtruj powietrze w domu – oczyszczacze powietrza pomagają usuwać unoszące się cząsteczki plastiku.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Demarquoy J., Microplastics and microbiota: Unraveling the hidden environmental challenge, „World Journal of Gastroenterology” 2024, 30(16), 2191–2194.
Goswami S. et al., The alarming link between environmental microplastics and health hazards with special emphasis on cancer, „Life Sciences” 2024, 355, 122937.
Moita Neto J.M., Silva E.A.D., Sources of Microplastic Generation in the Environment, „International Journal of Environmental Research and Public Health” 2023, 20(13), 6202.
Sofield C.E., Anderton R.S., Gorecki A.M., Mind over Microplastics: Exploring Microplastic-Induced Gut Disruption and Gut-Brain-Axis Consequences, „Current Issues in Molecular Biology” 2024, 46(5), 4186–4202.
Plastic ingestion by people could be equating to a credit card a week, wwf.eu/?348458/Plastic-ingestion-by-people-could-be-equating-to-a-credit-card-a-week (6.03.2025).
Tiwari P. et al., Role of Gut Microbiota in Neurological Disorders and Its Therapeutic Significance, „Journal of Clinical Medicine” 2023, 12(4), 1650.
Vandenberg L.N., Luthi D., Quinerly D.A., Plastic bodies in a plastic world: multi-disciplinary approaches to study endocrine disrupting chemicals, „Journal of Cleaner Production” 2017, 140, 373–385.
Yang W. et al., Impacts of microplastics on immunity, „Frontiers in Toxicology” 2022, 4, 956885.
Zhang J. et al., Thyroid and parathyroid function disorders induced by short-term exposure of microplastics and nanoplastics: Exploration of toxic mechanisms and early warning biomarkers, „Journal of Hazardous Materials” 2024, 476, 134960.
