Dieta w kamicy nerkowej – podstawowe zalecania żywieniowe
Częstość występowania kamicy nerkowej wzrasta na całym świecie. Zalicza się ją do tzw. chorób cywilizacyjnych. Osoba chora zazwyczaj dowiaduje się o kamicy, gdy złogi (kamienie) ze składników moczu odkładają się w obrębie układu moczowego i wywołują bardzo bolesny atak kolki nerkowej. W chorobie istotną rolę odgrywa interwencja dietetyczna, która może skutecznie zapobiegać nawrotom kamieni oraz pozwala zmniejszać ryzyko obciążenia inwazyjnymi zabiegami chirurgicznymi. Jak dostosować dietę? Wybór odpowiedniego modelu żywienia zależy od rodzaju kamieni i kryształów obecnych w moczu.
SPIS TREŚCI:
1. Kamica nerkowa – czym jest?
2. Kamica nerkowa – przyczyny
3. Kamica nerkowa – objawy
4. Zalecenia żywieniowe w kamicy szczawianowo-wapniowej
5. Zalecenia żywieniowe w kamicy fosforanowo-wapniowej
6. Zalecenia żywieniowe w kamicy moczanowej
7. Zalecenia żywieniowe w kamicy fosforanowo-magnezowo-amonowej
8. Zalecenia żywieniowe w kamicy cystynowej
9. Zalecenia żywieniowe w kamicy ksantynowej
10. Ogólne zalecenie żywieniowe – podsumowanie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Kamica nerkowa – czym jest?
Kamica nerkowa to przewlekła ogólnoustrojowa choroba polegająca na występowaniu w obrębie układu moczowego nierozpuszczalnych złogów w postaci kamieni lub kryształów soli. Są one wynikiem wytrącania się substancji chemicznych zawartych w moczu (gdy stężenie związków przekracza tzw. próg rozpuszczalności w organizmie). Kamienie mogą formować się w każdym odcinku układu moczowego, być pojedyncze lub mnogie i osadzać się jedno- lub obustronnie w nerkach (najczęściej w miedniczkach nerkowych), moczowodach i pęcherzu moczowym. Zazwyczaj zbudowane są z soli wapniowych (71%), szczawianu wapnia (26%) i fosforanu wapnia (7%).
Na kamicę nerkową cierpi 1–2% społeczeństwa, najczęściej między 20. a 40. r.ż. Wśród chorych dwukrotnie więcej jest mężczyzn niż kobiet, co może wynikać z tego, iż częściej mają oni nadwagę oraz gorsze nawyki żywieniowe.
2. Kamica nerkowa – przyczyny
Przyczyn powstawania kamicy nerkowej jest wiele, najczęściej wymienia się:
– zbyt małą ilość płynów w diecie lub dużą ich utratę (np. z powodu odchudzania, pracy fizycznej w gorących warunkach),
– skrajne pH moczu (< 5,5 i > 7), co zmniejsza rozpuszczalność niektórych składników,
– dużą gęstość względną moczu (zwłaszcza > 1,015 h/ml),
– niewłaściwą dietę (bogatą w białko, sód, z dużą zawartością szczawianów),
– niedobór związków, które ograniczają krystalizację składników moczu, np. magnezu, cytrynianów,
– nadwagę, otyłość,
– długotrwałe unieruchomienie,
– częste, przewlekłe, nawracające zakażenia układu moczowego,
– choroby współistniejące (takie jak osteoporoza, dna moczanowa, nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, cukrzyca, zespół metaboliczny),
– wrodzone wady metabolizmu (niedobór fosforybozylotransferazy adeninowej, niedobór oksydazy ksantynowej, acyduria orotowa typu I, alkaptonuria),
– uwarunkowania genetyczne (występowanie kamicy nerkowej w rodzinie) (M. Grzymisławski 2019; H. Ciborowska, A. Rudnicka 2014).
3. Kamica nerkowa – objawy
W kamicy nerkowej najczęściej obserwuje się takie objawy jak:
– bardzo silny ból zlokalizowany w okolicy lędźwiowej o charakterze tzw. kolki nerkowej,
– nudności,
– wymioty,
– poty,
– bladość skóry,
– gorączka,
– niepokój,
– częste oddawanie moczu w małych ilościach,
– bezmocz (gdy kamienie są obustronne i całkowicie blokują odpływ moczu),
– krwiomocz,
– zatrzymanie stolca i gazów,
– wodonercze,
– odmiedniczkowe zapalenie nerek (M. Grzymisławski 2019; H. Ciborowska, A. Rudnicka, 2014).
4. Zalecenia żywieniowe w kamicy szczawianowo-wapniowej
Ten typ kamicy rozwija się przy zbyt dużej ilości kwasu szczawiowego lub szczawianów w moczu, po resekcji jelita, w przypadku chorób zapalanych jelit, zbyt wysokiej podaży witaminy C, niedostatecznej podaży witaminy B6 oraz zaburzonego wydalania jonów wodorowych przez nerki. Przy występowaniu kamicy szczawianowo-wapniowej należy ograniczyć sól oraz produkty z jej dodatkiem. W przypadku gdy kamica powstała w wyniku nadmiernego wydalania wapnia, np. w nadczynności tarczycy czy osteoporozie, nie zaleca się zmniejszania podaży wapnia w diecie. Należy również zwiększyć ilość wypijanych płynów do co najmniej 2 l/dobę. Istotne jest ograniczenie spożycia białka zwierzęcego. Pomocne w obniżeniu ryzyka powstawania tego typu kamicy może okazać się zwiększenie podaży witaminy B6.
Wyróżnić można produkty zalecane, dozwolone w ograniczonych ilościach oraz przeciwwskazane. Do produktów przeciwwskazanych zalicza się: szpinak, szczaw, botwinę, buraki, pietruszkę, szczypiorek, rabarbar, mocną herbatę, kawę, kakao, figi suszone, czekoladę, konserwy mięsne oraz rybne, kiszonki, koncentraty zup i sosów. W ograniczonych ilościach dozwolone jest spożycie: mleka i produktów mlecznych, nasion roślin strączkowych, ziemniaków, marchwi, buraków, grochu, pomidorów, zielonoliściastych oraz kapustnych warzyw, śliwek, agrestu, orzechów i cukru. Zaleca się natomiast spożywanie dużej ilości płynów, soków owocowych, owoców cytrusowych, produktów zbożowych z pełnego ziarna, ogórków, cebuli oraz kukurydzy.
5. Zalecania żywieniowe w kamicy fosforanowo-wapniowej
W przypadku tego rodzaju kamicy składnik złogów stanowi fosforan wapnia, który wytwarza się w moczu zasadowym powstałym często w wyniku zakażenia bakteryjnego. Dietoterapia powinna opierać się na ograniczeniu podaży soli oraz produktów będących bogatym źródłem fosforanów, wapnia oraz szczawianów (m.in. mleka, jaj, nasion roślin strączkowych, serów podpuszczkowych). Do produktów przeciwwskazanych w kamicy fosforanowo-wapniowej zalicza się: alkaliczne wody mineralne (ph > 7), nasiona roślin strączkowych, szpinak, szczaw, botwinę, rabarbar, buraki, pietruszkę, szczypiorek, czekoladę, kakao, mocną herbatę, kawę, sól, potrawy solone oraz przyprawy z dodatkiem glutaminianu sodu. W ograniczonych ilościach dozwolone jest spożycie: ziemniaków, pozostałych warzyw, owoców, mleka, jaj. Do produktów zalecanych należą: wysoka podaż płynów, mięso, ryby, pieczywo, gruboziarniste kasze, makarony, masło, miód, soki owocowe oraz cytrusowe.
6. Zalecenia żywieniowe w kamicy moczanowej
Przyczyną tego rodzaju kamicy jest dieta bogatopurynowa (obfita m.in. w mięso, ryby, grzyby), nadmierne zagęszczenie moczu oraz pH < 5,3. Złogi powstają z kwasu moczowego, który stanowi końcowy produkt przemiany materii, ale normalnie znajduje się w stanie rozpuszczonym i jest wydalany przez nerki. Chorobą sprzyjającą występowaniu tego typu kamicy jest dna moczanowa polegająca na nadmiernym gromadzeniu się kwasu moczowego we krwi, który odkłada się w mięśniach i stawach.
Dietoterapia powinna opierać się na alkalizacji moczu, ponieważ kwas moczowy rozpuszcza się w alkalicznym środowisku. Zaleca się dietę mleczno-jarską. Do produktów przeciwwskazanych zaliczamy: podroby, baraninę wieprzowinę, śledzie, sardynki, szproty, kawior, czekoladę, kakao, mocną herbatę i kawę, wywary mięsne i rybne, nasiona roślin strączkowych oraz grzyby. W ograniczonych ilościach dozwolone jest spożywanie pozostałych gatunków mięs w ilości 100–150 g/dobę w formie gotowanej, ryb, drobiu oraz produktów zbożowych. Wśród produktów zalecanych wymienia się dużą ilość płynów, wody mineralne, warzywa i owoce (szczególnie cytrynę), mleko, ser twarogowy chudy, miód oraz cukier.
7. Zalecania żywieniowe w kamicy fosforanowo-magnezowo-amonowej
Złogi w kamicy fosforanowo-magnezowo-amonowej często są wynikiem bakteryjnego zakażenia układu moczowego. Z uwagi na powszechność tych zakażeń wśród kobiet, to właśnie one częściej chorują na ten typ kamicy. Dieta polega na ograniczeniu spożycia fosforanów, które znajdują się w dojrzewających serach, serach topionych, żółtku jaja, mleku i jego przetworach, podrobach, rybach, konserwach, gruboziarnistych produktach zbożowych, suchych nasionach roślin strączkowych, kakao, czekoladzie oraz orzechach. Tak jak w przypadku każdego innego rodzaju kamicy – należy zwiększyć spożycie płynów. W przypadku niskiego stężenia w moczu cytrynianów oraz magnezu zaleca się zwiększenie w diecie podaży soków oraz owoców cytrusowych, a także produktów bogatych w magnez (takich jak kukurydza, słonecznik, zielonoliściaste warzywa, banany).
8. Zalecenia żywieniowe w kamicy cystynowej
Przy występowaniu tego rodzaju kamicy istotne jest ograniczenie spożycia aminokwasu siarkowego – cystyny. Kamica cystynowa występuję u ok. 1–2% przypadków. Kamienie mogą osiągać duże rozmiary i wypełniać układ kielichowo-miedniczkowy. Ten typ złogów występuje u chorych z cystynurią – wrodzoną wadą zwrotnego wchłaniania aminokwasów: cystyny, ornityny, argininy i lizyny. Cystyna w dużych ilościach znajduje się w produktach nabiałowych.
Dietoterapia w tym rodzaju kamicy polega na zwiększeniu ilości wypijanych płynów do ponad 3 l na dobę – najlepiej podwoić ilość w stosunku do normalnego zapotrzebowania organizmu. Zaleca się również zwiększyć podaż witaminy B6. Jej bogatymi źródłami są: drożdże, nasiona roślin strączkowych, wołowina (gotowana), wieprzowina (gotowana), cielęcina (gotowana), mięso z kurczaka, ryby, papryka, brukselka, kapusta, marchew, szpinak, ziemniaki, chleb pszenny z pełnego ziarna, mleko w proszku, jaja, mleko krowie, banany, pomarańcze oraz jabłka.
9. Zalecenia żywieniowe w kamicy ksantynowej
Ten typy kamicy spowodowany jest zbyt dużym stężeniem w moczu nierozpuszczalnej zasady purynowej – ksantyny, która jest prekursorem syntezy kwasu moczowego. Ksantynuria to choroba polegająca na niedoborze oksydazy ksantynowej, czego skutkiem jest brak przekształcania ksantyny w kwas moczowy, co powoduje hipourikemię, hipourikozurię oraz nadmierne wydalanie ksantyny z moczem. Choroba ta może występować w każdym wieku. Dietoterapia polega przede wszystkim na stosowaniu diety niskopurynowej (ograniczającej mięso, ryby, grzyby), spożywaniu dużej ilości płynów oraz produktów alkalizujących mocz – w tym celu najlepiej sprawdzi się dieta mleczno-jarska.
10. Ogólne zalecenie żywieniowe – podsumowanie
Niezależnie od typu kamieni i innych indywidualnych czynników bardzo ważną rolę w zapobieganiu powstawania kamicy nerkowej odgrywa spożywanie odpowiedniej ilości płynów – ponad 2 l/dobę. Istotne, aby przyjmować je również przed snem, w nocy (w przypadku przebudzenia się) oraz zaraz po przebudzeniu. Ważne jest także ograniczenie podaży soli kuchennej (< 5 g/dobę) i produktów będących źródłem kwasu szczawiowego. Aby zminimalizować ryzyko nawrotów kamicy oraz jej powstawania, należy zmniejszyć spożycie cukrów prostych. Często zaleca się również ograniczenie spożycia białka zwierzęcego. Sugeruje się zwiększoną podaż kwasów tłuszczowych omega-3 z uwagi na ich działanie obniżające stężenie wapnia i szczawianów. Przy niskim spożyciu ryb warto sięgnąć po suplement w postaci oleju rybiego lub z alg Schizochytrium sp., Crypthecodinium Cohnii lub Ulkenia sp. Jeśli współistnieje nadwaga bądź otyłość, powinno dążyć się do zmniejszenia masy ciała oraz zwiększenia aktywności fizycznej. Warto do diety włączyć dużą ilość warzyw i owoców z uwagi na bogactwo potasu, magnezu i ich działanie alkalizujące.
Dobrym przykładem jest dieta DASH, którą cechuje wysoka zawartość warzyw, owoców, niska podaż biała zwierzęcego oraz umiarkowana obecność niskotłuszczowych produktów nabiałowych. Odpowiednio dobrana dieta oraz modyfikacja stylu życia to podstawowe elementy w zapobieganiu i leczeniu kamicy nerkowej.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2014, 406–411.
Duława J., Czynniki rozwoju kamicy nerkowej, „Forum Nefrologiczne” 2009, 2(3), 184–188.
Grzymisławski M., Dietetyka kliniczna, Warszawa 2019, 443.
Lieske J.C. et al., Stone Composition as a Function of Age and Sex, „Clinical Journal of the American Society of Nephrology” 2014, 9(12), 2141–2146.
Siener R., Nutrition and Kidney Stone Disease, „Nutrients” 2021, 13(6), epub.
Fajnie opisane, ale trzeba też rozwinąć się na temat cukrów prostych. Przecież są one również w owocach. Może warto napisać, które z nich mają tego cukru więcej?