Demencja starcza – problem dotykający seniorów
Proces starzenia się organizmu niesie za sobą nieodwracalne zmiany dotyczące sprawności poznawczej i fizycznej. Wraz z upływem lat ciało i umysł zaczynają gorzej funkcjonować, a seniorzy doświadczają coraz większych problemów podczas wykonywania podstawowych czynności. Jednym z najczęstszych następstw podeszłego wieku jest demencja starcza. Co to za schorzenie i jak je rozpoznać?
SPIS TREŚCI:
1. Czym jest demencja starcza
2. Demencja starcza – przyczyny
3. Jakie są objawy demencji starczej
4. Demencja a Alzheimer – różnice
5. Diagnostyka i leczenie demencji
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest demencja starcza
Demencja starcza to zespół charakterystycznych objawów, które manifestują zaburzenia poznawcze uwarunkowane chorobą mózgu. Demencja jest także często nazywana otępieniem lub zespołem otępiennym. Termin ten bardzo dobrze odzwierciedla kondycję chorego – boryka się on z nieprawidłowym funkcjonowaniem wyższych czynności korowych, głównie są to zaburzenia dotyczące pamięci, osobowości oraz nastroju. Wraz z biegiem czasu i postępem choroby u seniora zaczyna dominować bezradność, co w konsekwencji prowadzi do ograniczenia samodzielnego wykonywania codziennych obowiązków oraz kontaktów interpersonalnych.
2. Demencja starcza – przyczyny
Do najczęstszych przyczyn występowania zespołów otępiennych należą schorzenia neurodegeneracyjne, których skutkiem jest uszkodzenie mózgu. Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ponad 60% przypadków demencji starczej jest spowodowanych chorobą Alzheimera. Warto jednak zaznaczyć, że otępienie może być także rezultatem innych schorzeń – choroby Parkinsona, chorób z rozsianymi ciałami Lewy’ego czy też pląsawicy Huntingtona. Ta grupa demencji jest określana jako zespoły otępienne pierwotnie zwyrodnieniowe.
Drugą grupę stanowią demencje wtórnie zwyrodnieniowe. Oznacza to, że przyczyny uszkodzeń mózgowia są inne i nie mają podłoża neurodegeneracyjnego.
Mowa tu o:
– guzach mózgu,
– zaburzeniach metabolicznych (np. w przebiegu cukrzycy),
– zwyrodnieniu uwarunkowanym alkoholem lub substancjami psychoaktywnymi,
– bezpośrednim uszkodzeniu mózgu wskutek urazu (np. wypadek komunikacyjny),
– udarze mózgu krwotocznym lub niedokrwiennym i innych schorzeniach naczyniowych.
3. Jakie są objawy demencji starczej
Podstawowymi symptomami demencji są różne zaburzenia dotyczące pamięci i procesów myślowych. U zdecydowanej większości chorych z otępieniem starczym obserwuje się trudność w zapamiętywaniu niedawnych wydarzeń, a z biegiem czasu całkowity brak takiej możliwości. Co więcej, problemy z pamięcią zaczynają rzutować na zdolnościach seniorów w zakresie codziennego funkcjonowania. Objawia się to niezdolnością do wykonywania złożonych czynności ruchowych i tym samym ogranicza samodzielność. Dlatego też u wielu osób w podeszłym wieku pojawia się konieczność wprowadzenia całodobowej opieki – pomocy m.in. w zakresie higieny osobistej czy przygotowywania posiłków.
Inne typowe objawy demencji starczej to:
– zmienność nastroju,
– problemy z komunikacją (mową),
– zmiany w zachowaniu, np. apatia, drażliwość, skłonność do agresji.
Ponadto należy podkreślić, że zmiany otępienne w zależności od części mózgu mogą cechować się charakterystycznymi objawami. Dla przykładu – w przypadku uszkodzenia płata czołowego demencja może prowadzić m.in. do pojawienia się wyjątkowo wulgarnej mowy i obscenicznych zachowań.
4. Demencja a Alzheimer – różnice
Terminy „demencja” i „choroba Alzheimera” są często stosowane zamiennie. W pewnym stopniu jest to uzasadnione, bo, jak zostało wspomniane, choroba Alzheimera jest jedną z przyczyn otępienia starczego. Co więcej, u osób z Alzheimerem występują typowe symptomy wskazujące na demencję – problemy z pamięcią, apatia, nieuzasadnione zmiany samopoczucia.
Niemniej jednak istnieją istotne różnice pomiędzy chorobą Alzheimera a demencjami uwarunkowanymi innymi czynnikami.
– U pacjentów z chorobą Alzheimera proces neurodegeneracyjny jest nieodwracalny, natomiast przy np. demencji alkoholowej uszkodzenia mózgu mogą przeminąć przy zastosowaniu leczenia odwykowego i terapii leczenia uzależnień.
– Otępienie wywołane chorobą Parkinsona przeważnie skutkuje problemami z równowagą, co zwykle potęguje ryzyko upadków i uszkodzeń narządu ruchu (np. złamań). Takie zagrożenia raczej nie występują u osób z Alzheimerem.
– Choroba Alzheimera różni się od innych rodzajów demencji zaburzeniami snu, afazją dotycząca trudności z przypominaniem sobie konkretnych wyrazów, omamami, pobudzeniem psychoruchowym w porze popołudniowej i wieczornej, poczuciem dezorientacji. W zaawansowanych stadiach Alzheimer może spowodować u chorego problemy z rozpoznaniem własnej twarzy oraz doprowadzić do wyzwolenia poczucia zagrożenia.
5. Diagnostyka i leczenie demencji
Początkowo demencja może być bagatelizowana przez najbliższych, którzy zazwyczaj tłumaczą zapominanie się seniora jego podeszłym wiekiem i rozkojarzeniem. Najczęstszym sygnałem wskazującym na zespół otępienny są trudności w szybkim i bezproblemowym przypomnieniu sobie podstawowych informacji, np. imion dzieci lub wnuków. Niejednokrotnie idzie to w parze z innymi zaburzeniami, m.in. dezorientacją, wzmożoną drażliwością oraz problemami z mową. Wstępna diagnoza demencji zwykle zostaje postawiona przez lekarza rodzinnego. Dokładną diagnostykę w formie testów neuropsychologicznych przeprowadza neurolog lub psychiatra.
Często mogą zostać zalecone dodatkowe badania:
– badania krwi, np. morfologia, analiza stężenia glukozy, sprawdzenie biochemicznych markerów zaburzonej czynności nerek lub wątroby,
– tomografia lub rezonans magnetyczny głowy m.in. w celu wykluczenia zmian nowotworowych, krwiaka.
Demencje wtórnie zwyrodnieniowe są zwykle odwracalne i ich leczenie opiera się na przeciwdziałaniu czynnikowi przyczyniającemu się do uszkodzenia mózgu. Dla przykładu – jeśli zespół otępienny jest powiązany z guzem, to lekarze powinni skoncentrować się na jego usunięciu, np. wdrożyć radioterapię.
Inaczej jest w przypadku choroby Alzheimera i innych demencji powiązanych z chorobami neurodegeneracyjnymi. Przy nieodwracalnych zaburzeniach funkcjonalności mózgu nie ma możliwości pełnego wyleczenia zespołu otępiennego, ale jest szansa na ograniczenie tempa jego rozwoju.
Leczenie ma charakter dwutorowy. Pierwszy to farmakoterapia polegająca na stosowaniu środków zwanych cholinomimetykami. Ich działanie polega na zwiększeniu poziomu acetylocholiny – neuroprzekaźnika warunkującego sprawność procesów związanych z pamięcią. Farmakoterapia ma głównie charakter objawowy.
Cele drugiego etapu leczenia to:
– usprawnienie funkcji poznawczych,
– pomoc w organizacji czasu osoby chorej,
– łagodzenie negatywnych skutków zaburzeń zachowania,
– zapobieganie efektom poczucia dezorientacji w czasie i przestrzeni.
Na niefarmakologiczne sposoby leczenia składają się różne elementy. Począwszy od terapii kognitywnej, przez treningi reminiscencyjne (stosowanie materiałów stymulujących wspomnienia chorego) i treningi walidacyjne (praca nad właściwym zachowaniem społecznym i polepszeniem nastroju), a skończywszy na terapii zajęciowej (nauka nowych umiejętności i poprawa dotychczasowych, które mogły zostać utracone lub osłabione) i środowiskowej (organizacja przyjaznego i bezpiecznego otoczenia). Niefarmakologiczne metody są zwykle łączone z innymi i równie korzystnymi czynnikami, np. muzykoterapią, aktywnością fizyczną, prawidłowo zbilansowaną dietą.
Nie można zapominać, że dla seniorów z demencją starczą istotną rolę odgrywają relacje interpersonalne. Osoby z zespołem otępiennym muszą regularnie widywać się ze znajomymi i rodziną. Kontakty towarzyskie mają niezwykle dobroczynny wpływ na pracę mózgu i kwestie emocjonalne. Poza tym chory nie poczuje się odtrącony, nadal będzie postrzegać siebie jako osobę potrzebną w społeczeństwie. Dlatego dopóki demencja nie doprowadzi do poważnych deficytów poznawczych, warto korzystać z możliwości wspólnego spędzania czasu.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Berr C., Wancata J., Ritchie K., Prevalence of dementia in the elderly in Europe, „European Neuropsychopharmacology” 2005, 15(4), 463–471.
Długosz-Mazur E. et al., Niefarmakologiczne metody postępowania u chorych z otępieniem, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2013, 19(4), 458–462.
Mazurek M., Papuć E., Stygmatyzacja osób z demencją, „Wiadomości Lekarskie” 2018, 71(6), 1275–1278.
Mirczak A., Wybrane potrzeby edukacji terapeutycznej osób z demencją starczą oraz ich rodzin, „Studia nad Rodziną” 2018, 22, 5(50), 103–114.
Mizerska K., Zaburzenia procesów poznawczych pacjentów z demencją starczą oraz chorobą Alzheimera a obciążenie psychofizyczne opiekunów, „Periodyk Naukowy Akademii Polonijnej” 2015, 15(4), 125–135.
Rajtar-Zembaty A. et al., Związek między funkcjonowaniem poznawczym a sprawnością funkcjonalną u osób starszych, „Geriatria” 2016, 10, 78–84.
Rajtar-Zembaty A., Starowicz-Filip A., Rajtar-Zembaty R., Neuropsychologiczne cechy otępienia czołowo-skroniowego, „Geriatria 2015, 9, 109–115.
To może być demencja, pacjent.gov.pl/aktualnosc/moze-byc-demencja (6.02.2024).
