Fat but fit – co oznacza ten termin
Słusznie uznaje się nadmiar masy ciała za czynnik ryzyka wielu chorób, w tym schorzeń układu krążenia. Od lat 90. ubiegłego wieku zaczęto zauważać, że aktywność fizyczna może znacząco modyfikować to ryzyko. Kilka badań dowiodło, że u osób z nadwagą, lecz z dobrą wydolnością fizyczną może występować niższe ryzyko chorób serca w porównaniu z osobami szczupłymi, lecz nieaktywnymi fizycznie.
SPIS TREŚCI:
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Fat but fit
Fat but fit to pojęcie, które powstało, w latach 90. ubiegłego wieku. Można tak określić osobę, która pomimo nadmiernej masy ciała wykazuje dobrą wydolność fizyczną. Niektóre badania sugerują, że sprawność układu sercowo-oddechowego (cardiorespiratory fitness, CRF) może przeciwdziałać negatywnym skutkom nadmiernej masy ciała. CRF to zdolność układów sercowego i oddechowego do efektywnego dostarczania tlenu w trakcie długotrwałego wysiłku fizycznego.
W 2015 r. S.J. Dankel, J.P. Loenneke, P.D. Loprinzi opublikowali analizę, w której na podstawie danych z programu badawczego NHANES (National Health and Nutrition Examination Survey) dotyczących ponad 11 tysięcy osób w wieku 38–85 lat oszacowali ryzyko śmiertelności w różnych podgrupach. Podzielili uczestników na grupy w zależności od masy ciała (z nadwagą/otyłością/masą ciała w normie) oraz aktywności fizycznej (aktywni/nieaktywni). Okazało się, że tylko u osób nieaktywnych fizycznie stwierdzono większe ryzyko zgonu niezależnie od przyczyny. Autorzy sugerują, aby skupić uwagę społeczeństwa na kondycji fizycznej i wprowadzić rutynową ocenę wydolności fizycznej pacjentów.
2. Zdrowie kości
Nadmiar tkanki tłuszczowej jest czynnikiem ryzyka osteoporozy. Niekorzystnie na szkielet oddziałuje nie tylko większe obciążenie masą ciała, ale także cytokiny prozapalne wytwarzane przez adipocyty. Odwrotny wpływ na kościec ma aktywność fizyczna. Biorąc to pod uwagę, A. Torres-Costoso i wsp. postanowili sprawdzić, czy u osób z nadmiarem tkanki tłuszczowej, lecz charakteryzujących się dobrą wydolnością fizyczną (CRF) można stwierdzić większą gęstość mineralną kości w porównaniu z osobami ze słabą wydolnością fizyczną.
Grupę badaną stanowili studenci w wieku 18–30 lat. Oceniono ich masę ciała, skład ciała, gęstość mineralną kości. Sprawdzono także siłę mięśni (testem hand grip) oraz CRF (wielostopniowym testem wydolności, beep test). Test ten polega na wahadłowym biegu (tam i z powrotem) na odcinku 20 m. Trasa musi zostać pokonana pomiędzy dwoma sygnałami wydawanymi przez program. Z upływem czasu tempo zwiększa się. Test trwa do momentu rezygnacji uczestnika z powodu wyczerpania, a wyniki porównuje się z normami w tabelach. Pozwala to ocenić poziom wytrzymałości tlenowej. W badaniu wykazano, że osoby z dobrą wydolnością fizyczną i lepszą siłą mięśni niezależnie od procentowej zawartości tłuszczu w organizmie charakteryzowały się znacznie większą gęstością kości w porównaniu z osobami niewytrenowanymi.
3. Choroba wieńcowa
Aktywność fizyczna może także prawdopodobnie zmniejszać ryzyko zgonu u osób z chorobą wieńcową. Tak wynika z obserwacji P.D. Loprinziego. 766 osób z chorobą wieńcową podzielono na kilka grup:
– masa ciała w normie, nieaktywne fizycznie,
– nadwaga, nieaktywne fizycznie,
– otyłość, nieaktywne fizycznie,
– masa ciała w normie, aktywne fizycznie,
– nadwaga, aktywne fizycznie,
– otyłość, aktywne fizycznie.
W czasie obserwacji (86 miesięcy) zmarło 301 osób. Okazało się, że aktywność fizyczna może zwiększać szansę na przeżycie. Statystycznie u osób aktywnych fizycznie występowało istotnie niższe ryzyko zgonu, niezależnie od masy ciała.
4. Depresja
Nadwaga i otyłość mogą stanowić czynniki ryzyka depresji. Nadmierna masa ciała może wiązać się z negatywnymi skutkami zdrowotnymi, jak cukrzyca czy insulinooporność, które mogą z kolei mieć związek z zaburzeniami nastroju. Ponadto presja społeczna dotycząca wyglądu zewnętrznego niejednokrotnie wyzwala negatywne myśli.
Przypuszcza się jednak, że oprócz nadmiaru tkanki tłuszczowej także inny czynnik zwiększa ryzyko depresji. K.M Beckofsky i wsp. przebadali uczestników badania pod względem zawartości tkanki tłuszczowej oraz wydolności fizycznej. Kilkukrotnie – 2, 7 i 11 lat później – oceniono występowanie syndromów depresji na podstawie kwestionariusza. Po analizie danych badacze wysnuli wnioski, że niska wydolność fizyczna jest silniej skorelowana z występowaniem symptomów depresji niż poziom tkanki tłuszczowej. Może to być związane z faktem, że aktywność fizyczna przyczynia się do zwiększenia aktywności i ilości pewnych neurotransmiterów, jak serotonina czy dopamina, oraz do redukcji stresu (m.in. obniżenie poziomu hormonu stresu – kortyzolu).
5. Czy można być fat but fit?
Badania wskazują, że tak, jednak nie jest to zjawisko powszechne. G.E. Duncan przeanalizował dane z badania NHANES ponad 4,5 tysiąca osób w wieku 20–49 lat dotyczące masy ciała i wydolności fizycznej. Oszacował, że zaledwie 8,9% dorosłych mieszkańców Stanów Zjednoczonych spełnia kryterium fat but fit.
Niestety osobie z nadmiarem tkanki tłuszczowej znacznie trudniej osiągnąć dobrą wydolność fizyczną niż osobie z masą ciała w normie. Jak podkreśla G.E. Duncan, wśród osób otyłych 20% wykazywało niski poziom CRF, ale aż 80% wykazywało poziomy od średniego do wysokiego. Wśród osób z nadwagą 12,5% wykazywało niski poziom CRF, natomiast 87,5% wykazywało poziomy od średniego do wysokiego. Daje to nadzieję, że pomimo nadmiaru masy ciała można osiągnąć nawet wysoką wydolność fizyczną.
Nie ma jednak wątpliwości, że nadmiar masy ciała zwiększa potencjalnie ryzyko wystąpienia nadciśnienia, chorób układu krążenia, cukrzycy typu 2. W badaniach pojawia się określenie MHO – metabolically healthy obese, czyli osoby otyłej z prawidłową wrażliwością na insulinę i profilem lipidowym. Nie jest to pojęcie ściśle zdefiniowane, oznacza osobę bez zaburzeń metabolicznych, ale z nadmierną masą ciała.
R.E. Brown i J.L. Kruk w pracy poglądowej dotyczącej konsekwencji otyłości podają, że badania dotyczące MHO są sprzeczne. Niektóre wskazują, że fenotyp MHO jest narażony na ryzyko chorób układu krążenia w takim samym stopniu jak osoba z masą ciała w normie. Inne z kolei przeczą temu i wykazują, że otyłość, nawet jeśli nie towarzyszą jej zaburzenia metaboliczne, jest czynnikiem ryzyka zaburzeń pracy serca i cukrzycy typu 2. Ponadto, jak podają autorzy, szacuje się, że MHO dotyczy zaledwie 3–6% z otyłością.
Czy bycie fat but fit rzeczywiście chroni przed konsekwencjami nadwagi? Tego na ten moment nie można stwierdzić. Wszystkie badania poświęcone tej tematyce są badaniami obserwacyjnymi, co oznacza, że mimo zidentyfikowania korelacji między czynnikami nie ma pewności, że jest to związek przyczynowo-skutkowy. Pewne jest jedynie, że aktywność fizyczna ma korzystny wpływ na zdrowie, niezależnie od wyjściowej masy ciała.
Bibliografia
Becofsky K.M. et al., A prospective study of fitness, fatness, and depressive symptoms, „American Journal of Epidemiology” 2015, 181(5), 311–320.
Brown R.E., Kuk J.L., Consequences of obesity and weight loss: a devil's advocate position, „Obesity Reviews” 2015, 16(1), 77–87.
Dankel S.J., Loenneke J.P., Loprinzi P.D., Does the fat-but-fit paradigm hold true for all-cause mortality when considering the duration of overweight/obesity? Analyzing the WATCH (Weight, Activity and Time Contributes to Health) paradigm, „Preventive Medicine” 2016, 83, 37–40.
Duncan G.E., The “fit but fat” concept revisited: population-based estimates using NHANES, „International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity” 2010, 7, 47.
Loprinzi P.D., The fat-but-fit paradigm and all-cause mortality among coronary artery disease patients International, „Journal of Clinical Practice” 2016, 70(5), 406–408.
Torres-Costoso A. et al., The “Fat but Fit” Paradigm and Bone Health in Young Adults: A Cluster Analysis, „Nutrients” 2021, 13(2), 518.
