Toksyny w organizmie – jak skutecznie je usunąć?
Postęp cywilizacji i idąca za tym zmiana stylu życia sprawiają, że jesteśmy coraz bardziej narażeni na ekspozycję na toksyczne substancje. Dodatkowo zmiany te wpływają na wydolność fizjologicznych systemów usuwania toksyn z organizmu. Usuwanie toksyn z organizmu, czyli detoksyfikacja lub po prostu detoks, to terminy, które są coraz częściej używane. Jednak czy nie jest to chwyt marketingowy, który ma zachęcić potencjalnych klientów do zakupu preparatów detoksyfikujących organizm?
SPIS TREŚCI:
1. Czym są toksyny?
2. Źródła toksyn w organizmie
3. Jak organizm pozbywa się toksyn z organizmu?
4. Co zaburza system usuwania toksyn z organizmu?
5. Czy istnieją metody wspomagania usuwania toksyn z organizmu?
6. Autofagia a oczyszczanie organizmu
7. Jak powinna wyglądać kuracja detoksyfikacyjna?
8. Czy detoks to marketingowy mit?
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym są toksyny?
Toksyny są substancjami, które stanowią potencjalne zagrożenie dla organizmu. Definicja toksyn jest bardzo szeroka, termin ten ma różne znaczenie w zależności od kontekstu. Według Słownika języka polskiego PWN toksyna to «substancja chemiczna wytwarzana przez organizmy żywe, mająca właściwości trujące dla innego organizmu». Jednak na co dzień słowo to ma znacznie szersze znaczenie, szczególnie w kontekście medycyny naturalnej. Toksynami mogą być zarówno substancje dostające się do organizmu z zewnątrz, na które jesteśmy eksponowani każdego dnia – tzw. ksenobiotyki (leki, pestycydy, dodatki do żywności, zanieczyszczenia środowiska), jak i substancje wytwarzane w organizmie jako skutek uboczny procesów metabolicznych, czyli metabolity. Toksynami mogą być również alergeny, ponieważ wywołują one u nas reakcje związane z układem odpornościowym, a w konsekwencji powstają wolne rodniki. Ponadto kiedy prowadzimy niezdrowy tryb życia, dochodzi do zachwiania równowagi mikrobiologicznej w przewodzie pokarmowym. Przerost niekorzystnych mikroorganizmów (dysbiozy jelitowe) skutkuje wytwarzaniem przez nie substancji toksycznych takich jak aminy biogenne, np. kadaweryny i putrescyny, które potocznie są nazywane „trupimi jadami”. W poniższym artykule pojęcie toksyna będzie używane w szerszym kontekście.
2. Źródła toksyn
Źródłami toksyn mogą być:
– leki, np. niesteroidowe leki przeciwzapalne, antybiotyki,
– żywność i zawarte w nich konserwanty, barwniki spożywcze, pestycydy, alergeny,
– kosmetyki, zawarte w nich konserwanty i alergeny,
– zanieczyszczona woda,
– powietrze i znajdujące się w nim gazy, pyły i alergeny,
– choroby o podłożu zapalnym inicjujące powstawanie wolnych rodniki,
– przewlekły stres – inicjuje on również powstawanie wolnych rodników i hamuje fizjologiczne procesy oczyszczania ustroju,
– bakterie jelitowe, zaburzenie równowagi mikrobiologicznej – skutkuje wytwarzaniem amin biogennych i innych szkodliwych związków takich jak siarkowodór czy amoniak.
3. Jak organizm pozbywa się toksyn z organizmu?
Niewielka ilość toksyn w ustroju nie powoduje żadnych negatywnych skutków, ponieważ organizm posiada sprawne systemy ich neutralizacji i usuwania. Centrum detoksyfikacyjnym organizmu jest wątroba, która integruje w organizmie niemal wszystkie szlaki metaboliczne. W wątrobie jest neutralizowana większość substancji toksycznych, np. alkohol czy leki, które są wydzielane razem z żółcią do przewodu pokarmowego, a następnie wydalane z kałem. W ścianach jelit znajduje się również ogromna ilość enzymów rozkładających substancje toksyczne, na które są eksponowane każdego dnia. Istotny element systemu detoksyfikacji stanowi mikroflora przewodu pokarmowego, która metabolizuje substancje potencjalnie toksyczne dla organizmu. Trzeba mieć też na uwadze, że zachwianie równowagi mikrobiologicznej może prowadzić do przerostu bakterii gnilnych, które są źródłem amin biogennych. W dużych stężeniach są one toksyczne i mogą obciążać wątrobę. Dlatego przewód pokarmowy jest szczególnie istotny w ochronie organizmu przed toksynami. Ponadto ciągłość naturalnych barier, jak skóra i błony śluzowe, również warunkuje prawidłową ochronę przed substancjami toksycznymi. Ważną funkcję pełnią nerki, które są „filtrami” oczyszczającymi krew, wydalającymi szkodliwe substancje z organizmu.
Na poziomie komórkowym organizm neutralizuje toksyny przy udziale wyspecjalizowanych enzymów, które przeprowadzają reakcje utleniania i redukcji (reakcje redox). Polegają one na wymianie między substancjami elementarnych cząsteczek, jakimi są elektrony, i odgrywają kluczową rolę w procesach metabolicznych ustroju.
Neutralizację toksyn (a dokładnie ksenobiotyków) można podzielić na dwie fazy: (I) utleniania, redukcji i hydrolizy z udziałem grupy enzymów nazywanych cytochromem P450 (w skrócie CYP); (II) produkty z fazy I są następnie sprzęgane przez enzymy (glukuronidazy, sulfazatazy) w nietoksyczne związki. Taka biotransformacja metabolitów pozwala na bezpieczne usuwanie toksycznych substancji z moczem lub kałem.
Na przykład etanol po spożyciu w wątrobie ulega najpierw przemianie przy udziale enzymu dehydrogenazy alkoholowej do aldehydu octowego (związku o dużej toksyczności). Następnie zostaje on rozłożony do octanu, a ostatecznie do dwutlenku węgla i wody.
W trakcie tych reakcji są generowane wolne rodniki i nasila się stres oksydacyjny. Wolne rodniki są rodzajem toksyn, które mają zdolność uszkadzania struktur komórkowych. Aby do tego nie dopuścić, organizm musi je zneutralizować przez przeciwutleniacze takie jak glutation, witaminy A, C czy E. Powyższe reakcje odbywają się w układzie mikrosomalnym, który znajduje się m.in. w komórkach wątroby. Obie fazy procesu detoksyfikacji są bardzo istotne, ponieważ niewydolność jednej z nich może negatywnie wpływać na gromadzenie toksyn w organizmie.
4. Co zaburza system usuwania toksyn z organizmu?
Postęp cywilizacji spowodował, że jesteśmy coraz bardziej narażeni na różnego rodzaju toksyny, które dodatkowo osłabiają fizjologiczne systemy ich neutralizacji i usuwania. Pod wpływem ekspozycji na alkohol, kofeinę, leki, pestycydy, konserwanty wzrasta synteza enzymów fazy I i II, a metabolity są usuwane z moczem i kałem. Zredukowana aktywność enzymów wątrobowych związanych z fazą I i II skutkuje niewydolnością systemów detoksyfikacyjnych i kumulacją toksyn w organizmie. Nasila się wtedy stres oksydacyjny i związany z nim przewlekły stan zapalny.
Wpływ na wydajność systemów detoksyfikacyjnych mają:
– wiek – dzieci i osoby w podeszłym wieku mają mniej wydolny układ mikrosomalny,
– głodówka i niedobór mikroskładników takich jak żelazo, magnez, selen, wapń, miedź oraz witaminy A, C i E,
– choroby wątroby,
– ciąża,
– predyspozycje genetyczne – szczególnie polimorfizmy genów kodujących enzymy z rodziny CYP,
– dysbiozy jelitowe.
5. Czy istnieją metody wspomagania usuwania toksyn z organizmu?
Obecnie bardzo trudno jest unikać kontaktu z toksynami. Jedną z metod ochrony jest wspomaganie fizjologicznych systemów usuwania toksyn z organizmu.
Coraz większą popularnością cieszą się diety oczyszczające, które mają na celu wzmocnienie fizjologicznych procesów neutralizacji i usuwania toksyn z organizmu. Często w tym celu stosowane są głodówki lub posty oparte na wodzie i sokach warzywno-owocowych. Celem powyższych zabiegów jest odciążenie na pewien czas przewodu pokarmowego, przez który dostają się do organizmu toksyny. Jednak czy są one rzeczywiście skuteczne?
Trzeba mieć na uwadze, że opisane wcześniej procesy detoksyfikacyjne są wymagające energetycznie i potrzebują wsparcia ze strony mikroskładników, które stanowią ważne kofaktory w reakcjach enzymatycznych. Dlatego głodówka oparta tylko na dostarczaniu wody może w rzeczywistości zahamować procesy detoksyfikacji i wprowadzić organizm w stan hibernacji, a nie oczyszczania.
W rzeczywistości głodówka osłabia systemy przeciwutleniające. Dużo lepszym rozwiązaniem są posty oparte na spożywaniu soków warzywno-owocowych, ponieważ dostarczają trochę węglowodanów i mikroskładniki. Warzywa i owoce są bogate w fitoskładniki, np. polifenole, które mają właściwości przeciwutleniające i modyfikujące metabolizm komórki na poziomie molekularnym. Wykazano, że niedobór witamin C i E może zmniejszać aktywność enzymów CYP. Dlatego ich odpowiednia podaż wspiera skuteczną detoksyfikację organizmu. Istotne jest, aby dieta oczyszczająca wspierała aktywność enzymów CYP, hamowała katabolizm mięśniowy w wyniku deficytu białka, stabilizowała poziom glukozy we krwi oraz wspierała systemy przeciwutleniające, aby skutecznie neutralizować wolne rodniki.
6. Autofagia a oczyszczanie organizmu
Ciekawym zjawiskiem w kontekście oczyszczania organizmu ze zbędnych substancji jest autofagia, co oznacza dosłownie „samozjadanie”. Autofagia polega na trawieniu przez komórkę jej obumarłych lub uszkodzonych elementów. Zjawisko nasila się w okresie niedoboru substancji odżywczych. Zwierzęta laboratoryjne pozbawione zdolności autofagii stają się ospałe, grubsze, posiadają wyższe stężenie cholesterolu i mają problemy z funkcjonowaniem mózgu. Zjawisko autofagii może również tłumaczyć spektakularne efekty diet oczyszczających i głodówek. Stymulacji autofagii sprzyjają: aktywność fizyczna, krótkotrwałe głodówki lub post, niektóre składniki pokarmowe (glutamina, resweratrol, polifenole w zielonej herbacie). Autofagia opóźnia procesy starzenia się organizmu, wycisza stan zapalny, usprawnia układ odpornościowy i tym samym pomaga w usuwaniu toksyn.
7. Jak powinna wyglądać kuracja detoksyfikacyjna?
Nie istnieją ogólnie przyjęte wytyczne przedstawiające, jak powinna wyglądać taka kuracja. Jednak w oparciu o naukową literaturę powinna ona obejmować następujące zalecenia:
– ograniczenie ekspozycji na źródła toksyn, między innymi poprzez spożywanie żywności ekologicznej, stosowanie naturalnych kosmetyków, niespożywanie żywności wysokoprzetworzonej i unikanie używek,
– spożywanie ziół i herbat o właściwościach stymulujących systemy detoksyfikacyjne, np. ziół żółciopędnych, ponieważ właśnie przez żółć usuwana jest większość toksyn neutralizowanych w wątrobie,
– dieta powinna być bogata w przeciwutleniacze takie jak witaminy A, C, E, selen i flawonoidy. Będą one wyciszały wolne rodniki powstające w trakcie procesu detoksyfikacji,
– spożywanie roślin bogatych w fitozwiązki, np. roślin kapustnych,
– wspomaganie integralności błony śluzowej przewodu pokarmowego poprzez suplementację glutaminą lub spożywanie naturalnych probiotyków, np. kiszonek. Istotne jest także unikanie pokarmów, na które występuje nietolerancja i alergia pokarmowa,
– spożywanie odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego, w tym produktów o charakterze prebiotycznym, stymulujących wzrost korzystnych bakterii jelitowych. Pozwoli to na oczyszczenie jelit ze złogów,
– spożywanie odpowiedniej ilości wody, aby przyśpieszyć filtrację przez nerki,
– umiarkowana aktywność fizyczna i korzystanie z sauny pozwolą na usunięcie toksycznych substancji wraz z potem.
Tab.1. Produkty spożywcze oraz bioaktywne składniki pokarmowe z potencjalnym klinicznym wpływem na systemy detoksyfikacyjne organizmu
| Produkty spożywcze | Bioaktywne składniki |
| – czosnek i cebula, – warzywa z rodziny selerowatych, – jeżyny, – czarna i zielona herbata, – jagoda, – rumianek, – korzeń cykorii, – owoce cytrusowe, – kawa, – warzywa z rodziny kapustnych, – mniszek lekarski, – imbir, – miodokrzew, – mięta pieprzowa, – granat, – rozmaryn, – czerwonokrzew, – kurkuma, – soja. | – astaksantyna, – kwas kofeinowy, – katechiny, – chryzyna, – kurkumina, – genisteina, – likopen, – średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe, – mirycetyna, – kwercetyna, – resweratrol, – witamina A. |
Źródło: Hodges R.E., Minich D.M., Modulation of Metabolic Detoxification Pathways Using Foods and Food-Derived Components: A Scientific Review with Clinical Application, „Journal of Nutrition and Metabolism” 2015, 760689.
8. Czy detoks to marketingowy mit?
Jeśli chcemy poszukiwać odpowiedzi w tzw. twardych dowodach, czyli w medycynie opartej na faktach, trudno nam będzie znaleźć kontrolowane badania kliniczne, w których wykazano skuteczność detoksu. Jednak nie jest też tak, że nie istnieją żadne publikacje naukowe na ten temat. Udowodniono wpływ składników pokarmowych na systemy detoksyfikacyjne zachodzące w wątrobie. Zostały one umieszczone w tabeli. Ponadto ciekawy w tym kontekście wydaje się opisany proces autofagii, który jest zjawiskiem jeszcze nie do końca poznanym.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Bland J.S., Bralley J.A., Nutritional upregulation of hepatic detoxification enzymes, „The Journal of Applied Nutrition” 1992, 44, 2–15.
Słownik języka polskiego PWN, sjp.pwn.pl/sjp/toksyna;2529922.html (03.01.2018).
Alirezaei M. et al., Short-term fasting induces profound neuronal autophagy, „Autophagy” 2010, 6(6), 702–710.
Lee C., Longo V.D., Fasting vs dietary restriction in cellular protection and cancer treatment: from model organisms to patients, „Oncogene” 2011, 30(30), 3305–3316.
Rao R.K., Samak G., Role of Glutamine in Protection of Intestinal Epithelial Tight Junctions, „Journal of Epithelial Biology & Pharmacology” 2012, 5(1-M7), 47–54.
Hodges R.E., Minich D.M., Modulation of Metabolic Detoxification Pathways Using Foods and Food-Derived Components: A Scientific Review with Clinical Application, „Journal of Nutrition and Metabolism” 2015, 760689.
