Fluor – dobry czy zły? Rola i właściwości fluoru w organizmie człowieka
Fluor jest pierwiastkiem należącym do grupy mikroelementów. Są to pierwiastki, które nie odgrywają w naszym organizmie tak ważnej roli jak wapń, potas czy sód. Wahania ich stężenia, w tym niedobór lub nadmiar, mogą jednak mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Warto poznać rolę fluoru w naszym organizmie i jego znaczenie zdrowotne. Dobrze jest znać także indywidualne zapotrzebowanie na ten składnik, a także źródła pokarmowe, w których występuje. Sprawdźcie, czego nie wiecie jeszcze na temat tego mikroelementu.
SPIS TREŚCI:
1. Fluor – rola pierwiastka i właściwości pierwiastka
2. Fluor – zapotrzebowanie i źródła pokarmowe
3. Fluor – zastosowanie w medycynie
4. Fluor – działanie szkodliwe i toksyczność
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Fluor – rola i właściwości pierwiastka
Fluor to niemetaliczny pierwiastek z grupy fluorowców. W stanie wolnym występuje jednak najczęściej tylko w laboratoriach chemicznych. Tam można go spotkać w postaci żółto-zielonego i silnie trującego gazu o ostrym zapachu. Ze względu na swoją wysoką aktywność chemiczną w przyrodzie występuje najczęściej w formie związków z innymi pierwiastkami i cząsteczkami. Wykazuje mocne powinowactwo do pierwiastków takich jak wapń, magnez, mangan, żelazo, glin i molibden. Występuje dość powszechnie na całej planecie. Jego związki są składnikami wody, gleby, a także wiekowych warstw geologicznych.
Fluor odgrywa ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu ludzkiego. Ciało przeciętnego dorosłego człowieka zawiera ok. 225 mg fluoru (średnio 3 mg/kg masy ciała). Pierwiastek ten ma duże znaczenie dla procesu wzrostu. Z tego względu odpowiednia podaż fluoru istotna jest w diecie dzieci i młodzieży. W młodym organizmie ok. 80% pobranego wraz z pokarmem pierwiastka zostaje spożytkowanych na potrzeby rosnących kości i zębów. Wraz z wiekiem odsetek ten się zmniejsza. U osób dorosłych ponad połowa fluoru wykorzystywana jest do przebudowy i naprawy ubytków kostnych. Fluor może modyfikować substancje tworzące szkliwo zębów przez tworzenie fluoroapatytów. Zabezpieczają one szkliwo przed szkodliwym działaniem bakterii próchnicotwórczych.
2. Fluor – zapotrzebowanie i źródła pokarmowe
Zapotrzebowanie organizmu na fluor jest różne w zależności od wieku. Najmniejsze jest u noworodków i niemowląt (0,01–0,5 mg/dobę). W tym wieku następuje szybki wzrost i rozwój ciała. Stwierdzono jednak, że większe dawki mogą zaszkodzić tak delikatnym organizmom. U dzieci i nastolatków zapotrzebowanie jest zdecydowanie większe. Wiąże się to z wymianą zębów mlecznych na stałe oraz z intensywnym wzrostem szkieletu. Osoby dorosłe mają największe zapotrzebowanie na fluor i wynosi ono średnio 3–4 mg na dobę. Nie powinno się przekraczać 10 mg fluoru na dobę.
Dawka toksyczna mogąca wywołać niepożądane działania i poważne zaburzenia funkcji organizmu wynosi powyżej 20 mg na dobę.
Oto tabela przedstawiająca zapotrzebowanie na fluor w poszczególnych grupach wiekowych:
| Wiek | Zapotrzebowanie na fluor [mg/dobę] |
| 1–3 lat (masa ciała 13 kg) | 0,7 |
| 4–8 lat (masa ciała 22 kg) | 1,1 |
| 9–13 lat (masa ciała 40 kg) | 2,0 |
| Chłopcy 14–18 lat (masa ciała 64 kg) | 3,2 |
| Dziewczęta 14–18 lat (masa ciała 57 kg) | 2,9 |
| Mężczyźni (masa ciała 76 kg) | 3,8 |
| Kobiety (masa ciała 61 kg) | 3,1 |
Źródło: Błaszczyk I., Ratajczak-Kubiak E., Brikner E., Korzystne i szkodliwe działanie fluoru, „Farmacja Polska” 2009, 65(9), 623–626.
Podstawowym źródłem pokarmowym fluoru w diecie człowieka jest woda pitna. Poziom fluorków w wodach naturalnych jest monitorowany, gdyż w zależności od źródła i składu chemicznego gleby występują duże wahania ich zawartości (od 0,1 mg/l do 100 mg/l). Szczególnie dużą ilość fluorków mają wody pochodzące z terenów skażonych przemysłem chemicznym.
Światowa Organizacja Zdrowia wyznaczyła przed laty rekomendacje i normy dla sztucznego fluorowania wody pitnej (w celu ogólnoświatowej profilaktyki próchnicy), które wynosiły 0,8–1,0 mg fluoru na litr wody. Obecnie nie stosuje się już tego zabiegu. Udowodniono, że lepszą skuteczność przeciwpróchnicową mają fluorowane pasty do zębów. W Polsce najwyższe dopuszczone do użytku gospodarczego stężenie fluorków w wodzie wynosi 1,5 mg/l. Dawki wyższe niż 5 mg/l mogą być szkodliwe.
Innym źródłem fluoru w naszej diecie są produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Naturalne nieprzetworzone produkty spożywcze zawierają niewielkie ilości fluoru. Wyjątkami są ryby (6–27 mg/kg) i herbata (4–400 mg/kg). Im produkt jest bardziej przetworzony, tym większe jest w nim stężenie związków fluoropochodnych.
Oto tabela przedstawiająca zawartość fluoru w 100 g poszczególnych produktach spożywczych.
| Produkt | Zawartość |
| herbata czarna, napar | 373 |
| chleb żytni | 51 |
| ser cheddar | 35 |
| szynka wieprzowa | 20 |
| płatki kukurydziane | 17 |
| jogurt truskawkowy | 9 |
| sałata | 5 |
| marchew | 3 |
| mleko 2% tł. | 3 |
| jabłko | 3 |
| banan | 2 |
| pomidor | 2 |
| orzechy włoskie | 1,2 |
| jaja kurze, całe | 1 |
| pomarańcza | 0,2 |
Źródło: USDA National Fluoride Database of Selected Beverages and Foods, Release 2, 2005.
3. Fluor – zastosowanie w medycynie
Fluor, jak wcześniej wspomniano, ma właściwości przeciwpróchnicze. To właśnie było powodem wprowadzenia pierwiastka do preparatów do pielęgnacji zębów takich jak pasty, płyny do płukania jamy ustnej, nici dentystyczne czy żele i materiały stomatologiczne uwalniające z czasem jony fluorkowe. Obecnie na rynku możemy znaleźć fluorowane pasty do zębów zawierające nieorganiczne związki takie jak fluorek cyny, fluorek sodu i aminofluorki.
Coraz częściej zwraca się uwagę na rolę fluoru w profilaktyce chorób układu szkieletowego. Ze względu na przypisywane mu właściwości tworzenia i odbudowy tkanki kostnej uważa się, że jest niezbędnym elementem terapii osteoporozy, osteomalacji i innych chorób kości. W przypadku dwóch pierwszych schorzeń obecność fluoru jest wręcz konieczna, poprawia on bowiem bilans wapniowy tkanki kostnej. Badania naukowe sugerują, że suplementacja witaminą D, wapniem i niewielkimi dawkami fluorków przynosi najlepsze efekty terapeutyczne.
Inne badania naukowe dowiodły, że stosowanie związków fluoru w odpowiednich ilościach może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka występowania i rozwoju zmian aterogennych w aorcie i innych naczyniach krwionośnych.
4. Fluor – działanie szkodliwe i toksyczność
Ze względu na wysoką aktywność chemiczną i fizyczną jony fluoru bardzo szybko przenikają przez błony komórkowe. Mają zwiększoną zdolność do penetracji tkanek miękkich i twardych. Przez lata przyglądano się tej cesze i ustalono, że fluor ma zdolność do kumulowania się w tkankach organizmów żywych. Wniosek ten doprowadził do natychmiastowego zaniechania sztucznej fluoryzacji wody pitnej. Zgodnie ze stanowiskiem WHO i prawem obowiązującym w Unii Europejskiej sztucznie fluoryzowana woda będzie dostępna wyłącznie jako produkt leczniczy.
Toksyczność fluoru zależna jest od dawek i czasu ekspozycji na działanie pierwiastka. Skutkami zbyt dużego stężenia fluoru w organizmie człowieka są m.in.:
– fluoroza zębów – uszkodzenie szkliwa polegające na powstawaniu przebarwień i plam,
– bóle i sztywnienie stawów – dotyczy to przede wszystkim stawów o dużej ruchomości, tj. kolanowego, łokciowego, ramiennego, a także stawów dłoni i palców,
– zwapnienie i stwardnienie więzadeł,
– choroby układu pokarmowego – zaburzenia pracy żołądka i jelit, stany zapalne i martwica wątroby, zaburzenia wydzielania hormonów trzustki i tarczycy,
– niewydolność i zwłóknienie nerek – degeneracja nabłonka, przerost i zanik komórek nerkowych,
– zaburzenia układu nerwowego – fluor jest pierwiastkiem neurodegeneracyjnym. Jego zbyt duże stężenie może spowodować zaburzenia pracy móżdżku, hipokampu i kory mózgu. Stwierdza się również, że zbyt duża ekspozycja na związki fluoru może mieć niekorzystny wpływ na inteligencję, czynności poznawcze i umiejętność uczenia się u dzieci,
– zwiększona ekspozycja na fluor przyczynia się do zwiększenia aktywności wolnorodnikowej, przyśpiesza procesy starzenia, zwiększa ryzyko występowania choroby nowotworowej.
Fluor, chociaż niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, powinien być traktowany ze szczególną ostrożnością. Należy kontrolować jego spożycie wraz z produktami spożywczymi. Suplementacja fluorem jest wskazana tylko w razie konieczności i zawsze powinna być konsultowana z lekarzem prowadzącym.
Nasuwa się więc zasadnicze pytanie, czy fluor jest szkodliwy? Odpowiedź brzmi następująco: tak, ale tylko wtedy, gdy znacznie przekroczy się jego podaż w diecie. Jeśli przestrzega się zasad zdrowego żywienia i w atmosferze nie występuje wysokie stężenie fluoru, ryzyko szkodliwego działania pierwiastka na organizm jest bardzo małe.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Stogiera A., Buczkowska-Radlińska J., Antropogeniczne źródła fluoru – wpływ na otaczające środowisko i stan zdrowia człowieka – przegląd piśmiennictwa, „Dental Forum” 2014, 42(2), 57–63.
Błaszczyk I., Ratajczak-Kubiak E., Brikner E., Korzystne i szkodliwe działanie fluoru, „Farmacja Polska” 2009, 65(9), 623–626.
Palczewska-Komsa M. et al., Fluoroza u człowieka i zwierząt, „Medycyna Środowiskowa” 2015, 16(4), 57–61.
Usydus Z., Szlinder-Richert J., Jod i fluor w produktach rybnych, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2009, 3, 822–826.
Dąbrowska E., Balunowska M., Letko R., Zagrożenia wynikające z nadmiernej podaży fluoru, „Nowa Stomatologia” 2001, 4, 22–27.
USDA National Fluoride Database of Selected Beverages and Foods, Release 2, 2005.
