Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – diagnostyka, leczenie, dieta
Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) jest najczęściej występującym schorzeniem wątroby w krajach rozwijających się. 25% światowej populacji jest dotkniętych chorobą, w Polsce jest to ok. 15% społeczeństwa. Coraz częściej diagnozowana jest w różnych grupach społecznych i wiekowych (w tym u dzieci i młodzieży).
Występowanie NAFLD koreluje z otyłością, miażdżycą i cukrzycą typu 2. Choroba występuje u 50% osób z cukrzycą typu 2 i u 70% osób z otyłością. Znaczny wzrost zachorowalności związany jest z połączonymi ze sobą trzema czynnikami: siedzącym trybem życia, niską aktywnością fizyczną i złymi nawykami żywieniowymi.
Należy pamiętać, że to właśnie wątroba jest jednym z najważniejszych organów w naszym organizmie. Jej prawidłowe działanie ma znaczący wpływ na funkcjonowanie innych narządów, dlatego warto wiedzieć, jak o nią dbać, by ustrzec się przed NAFLD.
SPIS TREŚCI:
1. Czym jest NAFLD – definicja i objawy
2. Czynniki ryzyka wystąpienia NAFLD
5. Aktywność fizyczna w terapii NAFLD
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest NAFLD – definicja i objawy
NAFLD polega na nadmiernym gromadzeniu się tłuszczów (głównie trójglicerydów) w komórkach wątroby. Tłuszcz powinien stanowić 3–5% masy wątroby, gdy przekracza 5%, mówi się o stłuszczeniu narządu. Większość osób z NAFLD dotknięta jest także otyłością, cukrzycą i zaburzeniami lipidowymi.
Najczęściej NAFLD przebiega bezobjawowo lub objawy nie są charakterystyczne. Nieswoistymi objawami pojawiającymi się u pacjentów z NAFLD są:
– zmęczenie,
– złe samopoczucie,
– obniżenie sprawności fizycznej,
– zaburzenia snu,
– bóle w prawym podżebrzu,
– rumień dłoni.
Pojawiające się objawy mogą być związane z chorobami współistniejącymi.
2. Czynniki ryzyka wystąpienia NAFLD
Wystąpienie NAFLD mogą zwiększać następujące czynniki:
– otyłość,
– insulinooporność,
– dyslipidemia – np. wysokie stężenie trójglicerydów i niskie stężenie cholesterolu frakcji HDL, nadciśnienie tętnicze,
– pochodzenie i rasa, np. pochodzenie latynoskie,
– płeć męska – predysponuje do dwukrotnie częstszego wystąpienia choroby w porównaniu z częstotliwością występowania choroby u płci żeńskiej,
– podeszły wiek – częstość występowania wzrasta z wiekiem,
– nadmierna konsumpcja węglowodanów, np. napojów bezalkoholowych bogatych w fruktozę,
– zmniejszenie motoryki jelit,
– leki, np. amiodaron, glikokortykosteroidy,
– nieprawidłowości w badaniach krwi – podwyższony poziom aminotransferazy alaninowej (ALAT), który jest wskaźnikiem uszkodzenia wątroby.
Część czynników jest możliwa do zmodyfikowania, pacjent ma wpływ na ich zmianę dzięki podjęciu odpowiednich działań. Efektami tych działań mogą być poprawa samopoczucia i spowolnienie rozwoju choroby.
Leczenie NAFLD polega na zmianie stylu życia i nawyków żywieniowych, zwiększeniu aktywności fizycznej, poprawie insulinoowrażliwości komórek (za pomocą odpowiedniej diety i farmakologii), przyjmowaniu leków i antyoksydantów.
NAFLD diagnozuje się, gdy inne przyczyny stłuszczenia wątroby są wykluczone. Do innych czynników zalicza się: leki (np. tetracykliny, estrogeny), toksyny (w tym nadużywanie alkoholu), wirusy (np. HCV – wirus zapalenia wątroby typu C) i choroby genetyczne (np. choroba Wilsona). Następnie w celu potwierdzenia stłuszczenia wykonywane są badania z wykorzystaniem metod nieinwazyjnych i inwazyjnych.
Do rozpoznania NAFLD niezbędne jest potwierdzenie:
– stłuszczenia wątroby w badaniu obrazowym (nieinwazyjnym) lub badaniu histopatologicznym (inwazyjnym),
– abstynencji lub umiarkowanego picia alkoholu,
– braku innej przyczyny stłuszczenia wątroby,
– braku innej przyczyny choroby wątroby.
Najczęstszym badaniem wykonywanym w pierwszej kolejności służącym diagnostyce stłuszczenia wątroby jest USG.
Metody nieinwazyjne to:
– badanie ultrasonograficzne (USG),
– tomografia komputerowa,
– rezonans magnetyczny,
– biomarkery surowicze.
Metody inwazyjne to:
– biopsja wątroby, która pozwala na określenie stopnia stłuszczenia wątroby.
Indywidualnie przygotowana dieta wraz ze zwiększoną aktywnością fizyczną, farmakologią i terapią behawioralną jest istotnym elementem leczenia. U osób otyłych wskazana jest dieta redukująca masę ciała. Badania wykazały, że zmniejszenie masy ciała >5% wpływało na redukcję stłuszczenia wątroby, zaś zmniejszenie masy ciała >10% miało wpływ na poprawę wyników histopatologicznych (wycinków tkankowych pobieranych w trakcie biopsji wątroby) – a dokładniej zmniejszenie włóknienia wątroby u pacjentów. U 97% pacjentów z NAFLD, którzy zredukowali masę ciała >10%, nastąpiła remisja choroby. Dodatkowo obniżenie masy ciała ma znaczący wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia.
Nie należy stosować restrykcyjnych diet, gdyż mogą one tylko zaostrzyć chorobę. Jadłospis powinien być indywidualnie skomponowany i dostosowany do: płci, aktualnej masy ciała, wzrostu, wieku, aktywności fizycznej, trybu pracy i stanu zdrowia. Prawidłowe, zdrowe tempo redukcji masy ciała wynosi 0,5–1 kg na tydzień.
Zalecenia żywieniowe dla osób z NAFLD:
– regularne spożywanie 5 posiłków w ciągu dnia w odstępach czasu 2,5–4 godziny,
– konsumpcja pierwszego posiłku do godziny po wstaniu, zaś ostatniego 2–3 godziny przed snem,
– niepodjadanie między posiłkami,
– niepomijanie posiłków,
– komponowanie posiłków urozmaiconych i przygotowywanie ich ze świeżych, dobrych jakościowo produktów,
– unikanie żywności przetworzonej i dań gotowych,
– eliminacja produktów i napojów zawierających znaczne ilości sztucznej fruktozy (w postaci syropu glukozowo-fruktozowego, syropu fruktozowego – czyli syropów produkowanych z kukurydzy),
– unikanie produktów zawierających tłuszcze zwierzęce (masła, smalcu, tłustego mleka i pełnotłustych produktów mlecznych) jako źródła nasyconych kwasów tłuszczowych,
– wprowadzenie produktów będących źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych w szczególności omega-3 o działaniu przeciwzapalnym (tłuszcze roślinne – oliwa z oliwek, olej rzepakowy, tłuste ryby morskie – łosoś, śledź, makrela),
– wprowadzenie produktów zawierających antyoksydanty – witaminę A i C – najlepiej w postaci świeżych warzyw i owoców,
– spożywanie produktów o niskim i średnim indeksie glikemicznym dzięki wprowadzeniu pełnoziarnistych produktów zbożowych (pieczywa razowego, mąki pełnoziarnistej, brązowego ryżu, grubych kasz, pełnoziarnistego makaronu, płatków owsianych) zamiast oczyszczonych i wkomponowania ich odpowiednio do posiłku wraz z białkiem (np. mięsem, jogurtem) i tłuszczem (np. oliwą z oliwek, orzechami) – pozwoli to uniknąć gwałtownych skoków glukozy i insuliny,
– spożywanie warzyw i owoców w formie surowej ze względu na zawartość witamin, składników mineralnych i błonnika pokarmowego, który korzystnie wpływa na pracę jelit, zapewnia prawidłowe wypróżnienia,
– w przypadku indywidualnej złej tolerancji surowych warzyw i owoców zalecane jest spożywanie ich w formie gotowanej,
– spożywanie ryb, białego mięsa, głównie drobiowego, i chudego czerwonego,
– spożywanie niskotłuszczowych produktów mlecznych,
– wypijanie w ciągu dnia minimum 2 l płynów, w tym 1,5 l wody,
– wypijanie minimum 2 filiżanek kawy w ciągu dnia przynosi pozytywne efekty, zawartość kofeiny i polifenoli spowalnia rozwój choroby i obniża ryzyko wystąpienia raka wątroby,
– eliminacja lub ograniczenie alkoholu do bezpiecznych dawek – uznawane za bezpieczne ilości niepowodujące stłuszczenia wątroby to: dla mężczyzn 30 g i dla kobiet 20 g etanolu.
Dieta śródziemnomorska obfitująca w warzywa, owoce, orzechy, oliwę z oliwek, ryby oraz nabiał jest zdrowa, wpływa na zmniejszenie śmiertelności z powodu chorób układu krążenia, chorób przewlekłych, a także zespołu metabolicznego, który często współistnieje z NAFLD. Jest to możliwe dzięki odpowiedniej podaży witamin, składników mineralnych i polifenoli (czyli związków o działaniu przeciwutleniającym, zmniejszającym ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego i nowotworów).
Bardzo istotna jest kontrola spożycia fruktozy w diecie, ten cukier nasila wątrobową syntezę trójglicerydów, z których powstaje tkanka tłuszczowa, a jej zwiększona ilość nasila insulinooporność. Ponadto nadmierne spożycie fruktozy wpływa na zwiększoną produkcję kwasu moczowego, co może prowadzić do dny moczanowej.
Fruktoza to cukier prosty występujący naturalnie w żywności, np. w owocach i miodzie, ale jest także popularną substancją słodzącą dodawaną do produktów spożywczych w postaci czystej lub przetworzonej. Najczęściej można ją spotkać w składzie produktu jako syrop fruktozowy lub glukozowo-fruktozowy.
Przeprowadzone badania wykazały, że punktem wspólnym dla NAFLD i otyłości jest fruktoza w formie spożywczego syropu fruktozowego. W syropie jest aż 55% fruktozy, której nadmiar zaburza prawidłowe funkcjonowanie organizmu i prowadzi do insulinooporności, cukrzycy, otyłości i dyslipidemii. Ponadto wykazano, że nadwyżka fruktozy sprzyja progresji NASH (niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby) do marskości wątroby. Ważnym zaleceniem dla osób z NAFLD jest unikanie produktów spożywczych zawierających kukurydziany syrop fruktozowy.
5. Aktywność fizyczna w terapii NAFLD
Aktywność fizyczna jest zalecana w terapii NAFLD, gdyż wspomaga redukcję masy ciała, a także uwrażliwia komórki na działanie insuliny. Ponadto zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, zespołu metabolicznego i dyslipidemii. Regularna aktywność fizyczna (np. marsz lub pływanie) trwająca ok. 30 minut 3–5 razy w tygodniu oraz unikanie siedzącego trybu życia niosą korzystne efekty zdrowotne, np. obniżanie ilości tłuszczu w obrębie wątroby.
Połączenie diety i aktywności fizycznej pozwala na obniżenie poziomu czynników powodujących stan zapalny w organizmie oraz na poprawę profilu lipidowego (badania obejmującego: stężenie cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji HDL i LDL oraz trójglicerydów) i obniżenie enzymów wątrobowych (ASPAT, ALAT). Dodatkowo połączenie tych dwóch form terapii wpływa na zmniejszenie stopnia uszkodzenia wątroby u dzieci i młodzieży.
Zastosowanie racjonalnej diety odchudzającej i zwiększenie aktywności fizycznej to klucz do sukcesu w terapii NAFLD. Dzięki temu możemy zredukować masę ciała, wpłynąć na poprawę zdrowia, samopoczucia i wyników badań.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
DiNicolantonio J.J., Subramonian A.M., O’Keefe J.H., Added fructose as a principal driver of non-alcoholic fatty liver disease: a public health crisis, „Open Heart” 2017, 30, 4(2), 1–6.
EASL–EASD–EASO Clinical Practice Guidelines for the management of non-alcoholic fatty liver disease, „Journal of Hepatology” 2016, 64(6), 1388–1402.
Gulbicka P. et al., Współczesne terapie niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2018, 9(4), 168–174.
Jensen T. et al., Fructose and sugar: A major mediator of non-alcoholic fatty liver disease, „Journal of Hepatology” 2018, 68(5), 1063–1075.
Kargulewicz A., Stankowiak-Kulpa H., Grzymisławski M., Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby – etiopatogeneza, epidemiologia, leczenie, „Nowiny Lekarskie” 2010, 79(5), 410–418.
Mundi M.S. et al., Evolution of NAFLD and Its Management, „Nutrition in Clinical Practice” 2020, 35(1), 72–84.
Romero-Gómez M., Zelber-Sagi S., Trenell M., Treatment of NAFLD with diet, physical activity and exercise, „Journal of Hepatology” 2017, 67(4), 829–846.
Tilg H., Moschen A.R., Evolution of inflammation in nonalcoholic fatty liver disease: the Multiple parallel hits hypothesis, „Hepatology” 2010, 52(5), 1836–1846.
Tomasiewicz K. et al., Rekomendacje dotyczące postępowania w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby, pteilchz.org.pl/wp-content/uploads/2018/11/Rekomendacje_NAFLD.pdf (21.02.2020).
V. Nobili, Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby u dzieci. The ECOG’s eBook on Child and Adolescent Obesity, ebook.ecog-obesity.eu (21.02.2020).
Vos M., Lavine J., Dietary fructose in nonalcoholic fatty liver disease, „Hepatology” 2013, 57(6), 2525–2531.