Adaptogeny – czym są i jak wpływają na organizm
Adaptogeny to grupa nietoksycznych roślin o podobnym kierunku działania, które mają poprawiać zdolność adaptacji (przystosowania się) organizmu do trudnych warunków otoczenia. Ich rola ma polegać na ogólnym wzmocnieniu organizmu, poprawie odporności na stres, zwiększaniu wydolności i przyspieszaniu regeneracji. Mają także korzystnie wpływać na umysł. Jest wiele roślin zaliczanych do grupy adaptogenów, po które warto sięgnąć w okresie wyczerpania organizmu lub zwiększonego wysiłku psychicznego czy fizycznego. Poniżej opisano najpopularniejsze z nich.
SPIS TREŚCI:
1. Czym są adaptogeny i jak działają?
2. Najpopularniejsze adaptogeny
3. Skutki uboczne i przeciwwskazania
4. Podsumowanie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym są adaptogeny i jak działają?
Rośliny o działaniu adaptogennym znane są w medycynie naturalnej od lat. Termin „adaptogen” pochodzi z lat 40. XX wieku, a po raz pierwszy został użyty przez rosyjskiego naukowca Mikołaja Lazarova, który szukał substancji podnoszących odporność na stres. Dalsze badania, również prowadzone przez sowieckich uczonych Israela Brekhmana i Igora Dardymova doprowadziły do powstania definicji adaptogenu. Klasyczna definicja wskazuje, że adaptogenem jest roślina nietoksyczna przyczyniająca się do wzrostu odporności na czynniki stresowe. Dodatkowo powinna wpływać normalizująco na różne układy i organy w organizmie.
Polecane są osobom narażonym na stres, zabieganym czy aktywnym fizycznie. Można je stosować przy fizycznym i psychicznym wyczerpaniu. Adaptogeny stymulują organizm do powrotu do naturalnej równowagi wewnętrznej (homeostazy). Ich działanie polega na zwiększaniu zdolności adaptacyjnych organizmu. Dodatkowo korzystnie wpływają na funkcje mózgu, usprawniając pamięć i koncentrację. Mają także właściwości przeciwutleniające, a wiele z nich działa ochronnie na komórki wątroby. Obecnie do adaptogenów zalicza się wiele roślin o podobnym działaniu. Ich korzystne właściwości od stuleci wykorzystywano w krajach Dalekiego Wschodu, a od niedawna cieszą się popularnością także na Zachodzie.
2. Najpopularniejsze adaptogeny
Wiele roślin spełnia kryteria adaptogenów. Ich działanie nieco różni się od siebie, jednak wszystkie wykazują właściwości immunostymulujące (oznacza to, że wzmacniają odpowiedź układu odpornościowego) i uspokajające oraz poprawiają funkcjonowanie mózgu. Oto najbardziej znane adaptogeny.
Ashwagandha
Witania ospała (łac. Withania somnifera), od lat znana i stosowana w medycynie ajurwedyjskiej (tradycyjnej medycynie indyjskiej), pochodzi z południowo-wschodniej Azji. Składnikami o właściwościach bioaktywnych są witanolidy oraz alkaloidy. Roślina wspiera układ nerwowy – poprawia odporność na stres, ułatwia zasypianie i korzystnie wpływa na jakość snu. Dodatkowo zwiększa koncentrację i ułatwia uczenie się. Ashwagandha zwiększa też libido i poprawia jakość nasienia u mężczyzn. Podczas wybierania preparatu z ashwagandhą warto zwrócić uwagę na skład. Suplement powinien być standaryzowany na minimum 2,5% witanolidów. Dzienna dawka to zazwyczaj 300–500 mg. Podczas stosowania ashwagandhy lepiej unikać alkoholu, gdyż może nasilać jego działanie.
Różeniec górski
Różeniec górski (łac. Rhodiola rosea) to roślina o działaniu prozdrowotnym występująca w Azji, Ameryce Północnej i na górskich terenach Europy. Substancje wykazujące korzystne właściwości to przede wszystkim rozawiny oraz salidrozyd. Adaptogen działa ogólnie wzmacniająco na organizm poprzez zmniejszanie skutków stresu i wspomaganie funkcji poznawczych. Suplementy zawierające różeniec polecane są w okresie intensywnej nauki czy pracy umysłowej. Stosowanie preparatów zaleca się również osobom aktywnym fizycznie, gdyż opisywana roślina ma zwiększać wydolność podczas wysiłku. Adaptogen można przyjmować w formie tabletek, sproszkowanego korzenia z kłączami bądź herbaty.
Żeń-szeń
Żeń-szeń (łac. Panax ginseng) to wyjątkowa roślina o znanych dobroczynnych właściwościach, której moc wykorzystywana jest od wielu lat. Substancje aktywne zawarte w korzeniu to ginsenozydy. Żeń-szeń odgrywa istotną rolę w tradycyjnej medycynie chińskiej, gdzie uznawany jest za środek dodający sił i witalności. Jego działanie obejmuje poprawę nastroju, łagodzenie stresu, poprawę pamięci i sprawności umysłowej oraz wzmacnianie układu odpornościowego. Jest też znanym środkiem na poprawę libido. Warto po niego sięgnąć w stanach osłabienia psychicznego i fizycznego. Korzeń żeń-szenia można stosować w postaci kapsułek, tabletek, proszku czy suszonego korzenia do zaparzania.
Eleuterokok kolczasty
Eleuterokok kolczasty (łac. Eleutherococcus senticosus), potocznie nazywany też żeń-szeniem syberyjskim, stosowany jest w stanach wyczerpania organizmu i podczas rekonwalescencji. Obszar jego występowania to głównie północno-wschodnia Azja. Roślina ta została rozpowszechniona przez radzieckich naukowców, którzy szukali zamiennika drogiego i trudnego do zdobycia żeń-szenia. Szerokie spektrum działania eleuterokoka obejmuje właściwości przeciwutleniające, immunostymulujące, przeciwdepresyjne oraz antybakteryjne. Adaptogen wpływa również korzystnie na proces uczenia się i koncentrację. Surowcami zielarskimi są korzeń i kłącze. Należy jednak zaznaczyć, że eleuterokok nie powinien być stosowany u osób z nadciśnieniem, gdyż roślina ta może podnosić ciśnienie krwi.
Gotu kola
Wąkrota azjatycka (łac. Centella asiatica) od wieków wykorzystywana jest w ajurwedzie w celu ogólnego wzmocnienia organizmu, w leczeniu trudno gojących się ran oraz w chorobach układu nerwowego. Rośnie w Chinach, Indiach oraz w Afryce. Pozytywnie wpływa na pracę układu nerwowego, redukuje stres i zmniejsza uczucie niepokoju. Dzięki obecności antyoksydantów (głównie flawonoidów) ogranicza oddziaływanie wolnych rodników na organizm. Najczęściej sprzedawana jest w formie kapsułek, jest też wykorzystywana jako składnik kosmetyków.
Bakopa drobnolistna
Bakopa drobnolistna (łac. Bacopa monnieri) tradycyjnie wykorzystywana była w leczeniu padaczki, stanów lękowych czy bezsenności oraz jako środek uspokajający. Substancje aktywne bakopy to bakozydy A i B, należące do saponin steroidowych. Adaptogen korzystnie wpływa na koncentrację i pamięć. Dzięki zawartości związków fenolowych działa przeciwutleniająco i przeciwzapalnie. Bakopa drobnolistna ma również właściwości chelatujące (polegające na zdolności do wychwytywania i tworzenia kompleksów z metalami), gdyż usuwa z krwi nadmiar metali toksycznych. Wspomagająco polecana jest w terapii chorób neurodegeneracyjnych (choroby Alzheimera i Parkinsona).
Maca
Pieprznica peruwiańska (łac. Lepidium meyenii) jest rośliną pochodzącą z Peru, gdzie mieszkańcy wykorzystują ją jako pożywienie oraz środek na wiele dolegliwości. Wyglądem przypomina nieco korzeń pietruszki. Maca wspiera ogólną kondycję organizmu, dodaje energii i poprawia samopoczucie. W medycynie tradycyjnej jest uznawana za cenny afrodyzjak, korzystnie wpływa na jakość nasienia i poziom libido. Sproszkowany korzeń maca można dodać do zupy, owsianki czy napojów lub stosować w postaci tabletek.
3. Skutki uboczne i przeciwwskazania
Adaptogeny zazwyczaj są dobrze tolerowane przez organizm i nie powodują wielu skutków ubocznych, jednak podobnie jak przy stosowaniu jakiegokolwiek preparatu należy zwrócić uwagę, czy nie występuje osobnicza nadwrażliwość na składniki aktywne danej rośliny. Adaptogeny dość rzadko wchodzą w interakcje z lekami, lecz przy jednoczesnym stosowaniu lekarstw (zwłaszcza uspokajających, antydepresyjnych, przeciwlękowych oraz wpływających na układ nerwowy) należy zachować ostrożność i skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Aby działanie adaptogenów było zauważalne, zazwyczaj powinno się stosować je przez dłuższy czas. Niewątpliwymi przeciwwskazaniami do stosowania tych preparatów są ciąża i laktacja. Wynika to z braku badań nad bezpieczeństwem stosowania adaptogenów w tym szczególnym okresie. Nie są również zalecane dzieciom ze względu na możliwe zbyt mocne działanie ziół.
4. Podsumowanie
Adaptogeny od wieków stosowane są w medycynie tradycyjnej. W obecnych czasach, kiedy organizm człowieka narażony jest na wiele czynników stresowych (fizycznych i psychicznych), rośliny te mogą być nieocenioną pomocą w powrocie do równowagi. Sięgnąć po nie można przy stresującym trybie życia, kłopotach z zasypianiem czy łagodnych stanach lękowych. Warto jednak pamiętać, że adaptogeny nie są remedium na wszelkie dolegliwości. Przy złym samopoczuciu pierwszym krokiem powinna być diagnostyka. Adaptogeny nie mogą zastąpić tradycyjnego leczenia w przebiegu chorób, a osoby leczone na przewlekłe schorzenia powinny skonsultować stosowanie omawianych preparatów z lekarzem.
Bibliografia
Hebda K., Adaptogeny, czyli zioła podnoszące odporność, klaudynahebda.pl/adaptogeny/ (2.04.2023).
Karłowicz-Bodalska K. et al., Centella asiatica (L.) Urban, syn. Hydrocotyle asiatica L. – wąkrota azjatycka – znana roślina lecznicza Dalekiego Wschodu, „Postępy Fitoterapii” 2013, 4, 225–235.
Połumackanycz M. et al., Ashwagandha (Withania somnifera L.) – roślina o udokumentowanych właściwościach prozdrowotnych, „Farmacja Polska” 2020, 76(8), 442–447.
Stańczak A., Lewgowd W., Środki wspierające poprawę funkcji poznawczych – co powinniśmy o nich wiedzieć, „Farmacja Polska” 2021, 77(4), 201–219.
Świątek A., Adaptogeny – czym są? Które adoptogeny wybrać? Rodzaje, wskazania i przeciwwskazania do suplementacji, doz.pl/czytelnia/a15871-Adaptogeny__czym_sa_Ktore_adoptogeny_wybrac_Rodzaje_wskazania_i_przeciwwskazania_do_suplementacji (2.04.2023).
Tajer A., Rhodiola rosea L. jako przykład rośliny adaptogennej, „Annales Academiae Medicae Silesiensis” 2011, 65(4), 77–82.
Wojsiat J., Adaptogeny. Dobrodziejstwa natury, dietetycy.org.pl/adaptogeny-dobrodziejstwa-natury/ (2.04.2023).
Załuski D., Smolarz H.D., Eleutherococcus senticosus – przykład rośliny adaptogennej, „Postępy Fitoterapi” 2008, 4, 240–246.
