Czy wegańskie produkty zawsze są zdrowsze
Dieta wegańska w ostatnim czasie zyskuje na popularności. Nic dziwnego – pojawia się coraz więcej doniesień na temat jej pozytywnego wpływu na organizm. Ponadto ten model żywienia pozwala dbać o planetę. Czy jednak wszystkie roślinne produkty są korzystne dla zdrowia?
SPIS TREŚCI:
1. Dieta wegańska – popularność w Polsce
2. Czym jest veganwashing?
3. Dieta wegańska – zamienniki nabiału
4. Dieta wegańska – zamienniki mięs
5. Dieta wegańska – słodycze
6. Wegańskie produkty – werdykt
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Dieta wegańska – popularność w Polsce
Dieta bezmięsna zyskuje coraz więcej sympatyków. Jak się okazuje, w porównaniu z latami poprzednimi spożycie produktów mięsnych w polskich gospodarstwach domowych spadło o 2% (Żywność wegańska i wegetariańska na fali, epub). Co więcej, po produkty roślinne sięga aż 35% Polaków – najczęściej są to osoby młode, a wśród nich większy odsetek stanowią kobiety. Najchętniej kupowane są napoje roślinne, warzywne pasty kanapkowe, ale także żywność zastępująca mięso – głównie roślinne burgery. W ostatnich latach ich sprzedaż gwałtownie wzrosła. Aż 72% Polaków, w tym również ci, którzy nie deklarują sięgania po produkty wegańskie, kojarzy przynajmniej jedną markę, która je produkuje. Ten segment rozwija się tak dobrze, że nawet producenci oferujący do tej pory jedynie żywność pochodzenia zwierzęcego wypuszczają na rynek także opcje wegańskie.
Najczęstszymi powodami sięgania po produkty roślinne są:
– chęć dbania o własne zdrowie,
– zasady moralne,
– pragnienie zmniejszenia negatywnego wpływu na zmiany klimatyczne,
– kwestie religijne.
Żywność wegańska jest kupowana coraz częściej, a głównym tego powodem jest jej rosnąca powszechność. Dotychczas zwykle dostępna była jedynie w wybranych sklepach z żywnością ekologiczną, obecnie można ją znaleźć nawet w popularnych dyskontach. Istnieje również bardzo szeroka gama produktów, które imitują te typowo odzwierzęce, jak chociażby wegańskie parówki, pasztety czy burgery. To sprawia, że coraz więcej osób chce spróbować zupełnie nowej żywności, która – według licznych doniesień – ma korzystny wpływ zarówno na zdrowie, jak i na środowisko (M. Dinu i wsp. 2017).
2. Czym jest veganwashing?
Rosnące zainteresowanie dietą wegańską wielu producentom żywności może wydawać się wspaniałą szansą na szybki rozwój i zarobek. W 2020 r. sprzedaż roślinnych produktów przyniosła zyski na poziomie 441 mln zł (Badanie Nielsen: Wege warte miliony, epub). Coraz częściej pojawiają się więc reklamy noszące, według niektórych, znamiona manipulacji konsumentami.
W ostatnich latach popularny stał się termin „veganwashing”, czyli próby wywierania wpływu i zwiększenia sprzedaży produktów danej firmy poprzez zastosowanie identyfikacji marki jako w pełni wegańskiej i dobrej dla środowiska oraz zdrowia.
Producenci używają wielu strategii marketingowych, które mają za zadanie przekonać konsumentów do zakupu konkretnego produktu. W niektórych przypadkach informacje podawane na opakowaniach mijają się z prawdą – dobrym przykładem jest powoływanie się na nieistniejące certyfikaty.
Dla części konsumentów problemem może być tworzenie przez jednego producenta zarówno żywności roślinnej, jak i tej odzwierzęcej, zwłaszcza jeśli zachęca on do działań takich jak ochrona środowiska czy powołuje się na zasady etyczne, które są sprzeczne z resztą działalności firmy. Zdarza się również, że producenci skupiają się na przedstawianiu negatywnych aspektów spożywania produktów mięsnych oraz pokazaniu pozytywnego wpływu na zdrowie tych wegańskich, przy czym oferują w większości produkty wysokoprzetworzone, o małej wartości odżywczej, zawierające duże ilości cukru i soli, którym daleko jest do przedstawianej zdrowotności.
3. Dieta wegańska – zamienniki nabiału
Nabiał jest znakomitym źródłem wapnia, dlatego w przypadku eliminowania z diety mleka i produktów mlecznych dobrze jest zadbać o dostarczenie tego składnika mineralnego w zupełnie innej postaci. Niestety żywność roślinna nie jest w niego naturalnie bogata w wapń, w związku z czym warto szukać takich produktów, które będą o niego wzbogacone. Innymi jego źródłami są również suszone morele, figi, jarmuż czy nasiona sezamu.
Nabiał spożywany jest jednak nie tylko ze względu na wysoką przyswajalność tego pierwiastka, ale również bardzo często z powodu preferencji smakowych. Z tego też powodu tak wiele osób przechodzących na dietę roślinną szuka żywności będącej w stanie zastąpić nabiał na co dzień. Istnieje duża gama produktów wegańskich, takich jak napoje roślinne czy wegańskie sery, które – choć smaczne – to jednak należą do grupy produktów przetworzonych. Mogą być w nich obecne dodatki do żywności umożliwiające osiągnięcie odpowiedniej konsystencji – co prawda nie są one niebezpieczne dla zdrowia, ale w zbyt dużych ilościach nie będą też korzystne. Wiele z tych produktów zawiera również cukier prosty, a warto pamiętać, że jego ilość nie powinna przekraczać 10% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Ponadto w większości wegańskie sery są przygotowywane na bazie tłuszczu kokosowego. Znajdujące się w nim nasycone kwasy tłuszczowe to te same, które roślinny model żywienia ma pomóc wyeliminować, a które w nadmiarze wpływają niekorzystnie na układ krwionośny.
W tradycyjnej diecie nabiał jest również dobrym źródłem białka, niestety nie można tego samego powiedzieć o roślinnych alternatywach. Jedynym wegańskim napojem zawierającym podobną ilość protein co mleko jest ten przygotowany na bazie soi. Pozostałe zamienniki zawierają niewielkie ilości tego składnika pokarmowego, a jest on niezwykle istotny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. W tradycyjnej diecie pewne ilości jodu są dostarczane wraz z nabiałem, niestety dieta roślinna rzadko jest fortyfikowana tym pierwiastkiem, co przekłada się na to, że aż u 80% wegan stwierdza się jego deficyt (M. Krajcovicová-Kudlácková i wsp. 2003).
4. Dieta wegańska – zamienniki mięs
Rezygnacja z mięsa wiąże się z pozytywnymi skutkami zdrowotnymi zwłaszcza dla układu krwionośnego, gdyż pozwala ograniczyć nadmiar nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu, który wiąże się z ryzykiem wystąpienia chorób serca. Mięso jednak umożliwia dostarczenie odpowiedniej porcji żelaza oraz białka, dlatego niezwykle ważne jest to, czym zostanie zastąpione w diecie roślinnej.
Wcześniej najchętniej zamiast mięsa wybierane były strączki, orzechy i niektóre produkty zbożowe, dziś natomiast dostępnych jest wiele zamienników, które nie tylko mają za zadanie dostarczyć odpowiednią ilość białka, ale również posiadają podobną strukturę czy smak. Niestety, choć znacznie ułatwiają przygotowywanie posiłków, wbrew pozorom nie zawsze stanowią zdrową opcję. Roślinne burgery, w porównaniu z mięsem drobiowym czy wieprzowym, zawierają znacznie więcej soli, przez co łatwo jest przekroczyć jej dopuszczalną dzienną ilość wynoszącą 5 g, bazując na kilku różnych produktach spożywanych w ciągu dnia. Takie burgery mają również dwa razy więcej kilokalorii, co zwiększa ryzyko spożycia zbyt dużej ilości energii, a to może skutkować zwiększaniem masy ciała. I choć zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych jest w nich mniejsza niż w mięsnych produktach przetworzonych, to w porównaniu z kurczakiem czy indykiem jest ich znacznie więcej. Biorąc pod uwagę również fakt, że nie każdy produkt jest fortyfikowany dodatkowymi witaminami czy składnikami mineralnymi, to zamienniki mięsa nie wydają się produktem aż tak wartościowym czy niezbędnym w diecie roślinnej (D. Parol 2022).
5. Dieta wegańska – słodycze
Tradycyjne słodycze nie są uznawane za zdrowy element żywienia, jednak warto podkreślić, że wegańskie odpowiedniki również nie stanowią korzystnej alternatywy. Ze względu na dynamiczny wzrost liczby osób na diecie roślinnej rynek spożywczy stara się nadążyć i tworzyć nowe produkty, które będą jak najbardziej dostosowane do potrzeb konsumentów. Dzięki temu znalezienie na sklepowych półkach w pełni wegańskich słodyczy bez mleka nie stanowi obecnie żadnego problemu. Takie produkty nie różnią się jednak za bardzo wartością odżywczą od słodkości tradycyjnych. To wciąż żywność o niezwykle dużej zawartości cukru prostego oraz nasyconych kwasów tłuszczowych, w tym konfiguracji trans – najbardziej niekorzystnej dla zdrowia układu sercowo-naczyniowego. Należy pamiętać o tym, że nie powinny one stanowić więcej niż 20% dobrze zbilansowanej, odżywczej diety.
6. Wegańskie produkty – werdykt
Choć dieta wegańska jest niewątpliwe korzystna dla zdrowia, to pojawiają się niepokojące doniesienia, że w praktyce coraz częściej bazuje ona na produktach wysokoprzetworzonych, co sprawia, że daleko jej do diety prezentowanej w badaniach naukowych (J.I. Macdiarmid 2021). Jej pozytywny wpływ na zdrowie związany jest z większym spożyciem owoców, warzyw i błonnika, zaś mniejszym nasyconych kwasów tłuszczowych. Jednak w momencie, w którym menu opiera się na gotowych produktach, to nie tylko nie wspiera zdrowia, ale może mieć wręcz negatywne działanie.
Mimo że ten model żywieniowy jest niezwykle interesującą opcją ze względu na liczne, potwierdzone badaniami korzyści zdrowotne, to dla wielu istotną barierą są trudność w przygotowaniu samodzielnie dań w wersji wegańskiej, konieczność rezygnacji z ulubionych produktów odzwierzęcych czy poświęcenie mnóstwa czasu na przygotowanie posiłku. Z tego też powodu przemysł spożywczy wychodzi naprzeciw początkującym weganom i tworzy wiele nowych, gotowych produktów, dzięki którym roślinne gotowanie jest znacznie łatwiejsze. Problemem jest jednak to, że często są one przetworzone, a więc uboższe w potrzebne witaminy i składniki mineralne oraz wypełnione cukrem i solą, co nie wpływa pozytywnie na organizm. Należy pamiętać, że nie wszystkie wegańskie produkty są zdrowe, choć na takie są promowane. Dieta wegańska to bezpieczny wybór, jednak warto bazować w niej na produktach nieprzetworzonych o możliwie najprostszym składzie. Bardzo ważna jest również różnorodność menu, która pozwoli zapobiegać niedoborom żywieniowym.
Bibliografia
Alessandrini R. et al., Nutritional Quality of Plant-Based Meat Products Available in the UK: A Cross-Sectional Survey, „Nutrients” 2021, 13(12), 4225.
Badanie Nielsen: Wege warte miliony, petrolnet.pl/badanie-nielsen-wege-warte-miliony/ (23.02.2022).
Dinu M. et al., Vegetarian, vegan diets and multiple health outcomes: A systematic review with meta-analysis of observational studies, „Critical Reviews in Food Science and Nutrition” 2017, 57(17), 3640–3649.
Hendricks C., Veganwashing and the lie of vegan unity, collectivelyfree.org/veganwashing-the-lie-of-vegan-unity/ (23.02.2022).
Kim S., Fenech M., Kim P., Nutritionally recommended food for semi- to strict vegetarian diets based on large-scale nutrient composition data, „Scientific Reports” 2018, 8, 4344.
Krajcovicová-Kudlácková M. et al., Iodine deficiency in vegetarians and vegans, „Annals of Nutrition & Metabolism” 2003, 47(5), 183–185.
Macdiarmid J.I., The food system and climate change: are plant-based diets becoming unhealthy and less environmentally sustainable?, „Proceedings of the Nutrition Society” 2021, 1–6.
Marrone G. et al., Vegan Diet Health Benefits in Metabolic Syndrome, „Nutrients” 2021, 13(3), 817.
Oramus E., Veganwashing jako strategia komunikacyjna w reklamach żywności w Polsce. Analiza opakowań i identyfikacji wizualnej produktów, ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/283980 (02.07.2021).
Parol D., Wegemięso popsuło weganizm, damianparol.com/wegemieso-popsulo-weganizm/ (14.01.2022).
Pawlak R., Berger J., Hines I., Iron Status of Vegetarian Adults: A Review of Literature, „American Journal of Lifestyle Medicine” 2016, 12(6), 486–498.
Pawlak R., Lester S.E., Babatunde T., The prevalence of cobalamin deficiency among vegetarians assessed by serum vitamin B12: a review of literature, „European Journal of Clinical Nutrition” 2014, 68(5), 541–548.
Pilis W. et al., Health benefits and risk associated with adopting a vegetarian diet, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny” 2014, 65(1), 9–14.
Schupbach R. et al., Micronutrient status and intake in omnivores, vegetarians and vegans in Switzerland, „European Journal of Nutrition” 2017, 56(1), 283–293.
Tomova A. et al., The Effects of Vegetarian and Vegan Diets on Gut Microbiota, „Frontiers in Nutrition” 2019, 6, 47.
Wisehart L., Health Effects of a Vegan Diet and Pediatric Cancer Prevention, „Senior Honors Theses” 2019, 852.
Żywność wegańska i wegetariańska na fali, unico-poland.eu/baza-wiedzy/zywnosc-weganska-i-wegetarianska-na-fali/ (23.02.2022).
Żywność wegańska trafia już do ponad 1/3 Polaków, imas.pl/blog/zywnosc-weganska-trafia-juz-do-ponad-1-3-polakow/ (23.02.2022).
